Ώρα να πιάσω άλλο ένα ενδιαφέρον δοκίμιο του Ebonmuse, το “Choking on the Camel”· εξίσου ενδιαφέρον με τα προηγούμενα δύο (“Το Φάντασμα στη Μηχανή” και “Το Ακίνητο πρώτο κινούν”). Εδώ ο Ebonmuse κάνει μια επισκόπηση όλων των ιστορικών στοιχείων που σχετίζονται με την ιστορική ύπαρξη του Ιησού.
Το ξέρω πως έχουν γραφτεί πολλά για το ζήτημα, αλλά εμένα αυτές οι μεταφράσεις με βοηθάν να ασχοληθώ πιο εμπεριστατωμένα με ένα ζήτημα απ’ότι θα επέτρεπε ένα μεμονωμένο άρθρο για μία μόνο ιστορική πηγή. Είναι και μια ευκαιρία για αναζήτηση πρωτογενών πηγών (έχω δει πολλές φορές στο ίντερνετ να εμφανίζονται “αρχαία κείμενα” παραποιημένα).
Να σημειώσω πως σ’αυτό το δοκίμιο ο Ebonmuse εκφράζει την πεποίθησή του ότι α)ιστορικός Ιησούς δεν υπήρξε ποτέ και β)ο πρώιμος Χριστιανισμός δε λάτρευε έναν ενσαρκωμένο Λόγο. Προσωπικά δε συμφωνώ με τις διαπιστώσεις του. Για το δεύτερο σημείο ίσως και να είναι κάπως πειστικός, αλλά για το πρώτο σημείο προσωπικά θεωρώ πως είναι πολύ πιο λογικό ο Χριστιανισμός να είχε έναν ιδρυτή (αν λεγόταν όντως Ιησούς, αυτό είναι άλλο ζήτημα). Ωστόσο, το δοκίμιο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και το θεώρησα σκόπιμο να το παρουσιάσω ολόκληρο (μαζί με το τρίτο μέρος όπου αναπτύσσει τις απόψεις του περί ενός πνευματικού Ιησού και όχι υλικού.) Και να μη συμφωνείτε, θα το βρείτε ενδιαφέρον ανάγνωσμα, πιστεύω.
Όπως και με όλα τα δοκίμια του Ebonmuse, και αυτό θα παρουσιαστεί σε κομμάτια που θα διευκολύνουν το σχολιασμό. Τα τμήματα θα σημειώνονται με τη συντομογραφία [Κπκ]. Το όνομα του δοκιμίου (“Choking on the Camel”) σαφώς παραπέμπει στο γνωστό “διυλίζω τον κώνωπα και καταπίνω την κάμηλο” ο εστίν μεθερμηνευόμενον “ασχολούμαι με ψιλολεπτομέρειες και αδιαφορώ για χοντρά προβλήματα”.
Ακολουθεί η εισαγωγή του Ebonmuse, μαζί με τα περιεχόμενα του δοκιμίου. Σημειωτέον ότι μπορείτε να βρείτε πολλές αναλύσεις και αλλού για τα συγκεκριμένα επιχειρήματα και όσο μπορώ θα ενσωματώσω κάποιες παρατηρήσεις ως δικά μου σχόλια.
Μια καμήλα που δεν καταπίνεται με τίποτα
Οι αποδείξεις για την ιστορικότητα του Ιησού
Για σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια οι Χριστιανοί τιμούν τον Ιησού Χριστό ως Κύριο και Σωτήρα τους. Οι ιστορίες των ευαγγελίων που διηγούνται τη ζωή του είναι γνωστές σε όλους (έστω και σε γενικές γραμμές) είτε είναι πιστοί, είτε όχι. Σύμφωνα με αυτά κείμενα ο Ιησούς γεννήθηκε από μια παρθένα ονόματι Μαρία στην πόλη της Βηθλεέμ και γενεαλογικά καταγόταν από το βασιλιά Δαβίδ. Όταν ενηλικιώθηκε λένε πως ξεκίνησε το έργο του, δίδαξε τους ανθρώπους να αγαπάνε ο ένας τον άλλο, γιάτρεψε αρρώστους και χωλούς, έκανε θαύματα και συγκέντρωνε μεγάλα πλήθη που έρχονταν από πολύ μακριά για να τον ακούσουν να μιλάει. Αλλά τα ευαγγέλια συνεχίζουν και γράφουν πως παράλληλα προσέβαλε τους διεφθαρμένους και κοσμικούς θρησκευτικούς ηγέτες, οι οποίοι συνωμότησαν για να συλληφθεί με ψευδείς κατηγορίες και να εκτελεστεί με σταύρωση. Αλλά εν τέλει, λένε τα ευαγγέλια, αναστήθηκε από τον τάφο εν δόξη την τρίτη ημέρα μετά το θάνατό του και αναλήφθηκε στους ουρανούς, αποδεικνύοντας τη θεϊκή του φύση. Η εκκλησία που ίδρυσε έχει εξαπλωθεί πολύ, είναι ιδιαίτερα ισχυρή και επιβιώνει μέχρι σήμερα. Έχει δισεκατομμύρια ακολούθους και υπάρχουν πολλές ομολογίες σε όλο τον κόσμο. Ό,τι και να πούμε για τον Ιησού -καλώς ή κακώς- είχε τρομερή επιρροή στην υφήλιο.
Υπήρξε όμως πραγματικά;
Σίγουρα πρόκειται για μια ερώτηση που σοκάρει· τόσο πολύ που επί δύο χιλιετίες σχεδόν κανένας δε σκέφτηκε να την κάνει. Ο Χριστιανισμός είχε εν τω μεταξύ εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και η ιστορική ύπαρξη του Σωτήρα τους θεωρούνταν δεδομένη και κανείς δεν τολμούσε να την αμφισβητήσει.
Ωστόσο αυτή η πεποίθηση τώρα αμφισβητείται. Στον 20ο αιώνα, η απόλυτη δύναμη που είχε η θρησκεία πάνω στην κοινωνία άρχισε να μειώνεται και το αποτέλεσμα ήταν ένας είδος μικρής αναγέννησης στους ακαδημαϊκούς κύκλους, που για πρώτη φορά ξεκίνησαν να εφαρμόζουν τη μέθοδο της κριτικής ανάλυσης κειμένων στη Βίβλο, και ειδικά στην Παλαιά Διαθήκη (βλ. “Αφήστε τις πέτρες να μιλήσουν”). Μέχρι στιγμής η καταγωγή της Καινής Διαθήκης δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς και παρόλο που η πλειοψηφία των λόγιων θεωρεί πως ο Ιησούς όντως υπήρξε, η άποψη αυτή είναι περισσότερο αποτέλεσμα παράδοσης παρά απότοκο των αποδεικτικών στοιχείων.
Πρόσφατα όμως έχει εμφανιστεί μια μικρή, αλλά διαρκώς διογκούμενη, ομάδα ατόμων που αντιτίθενται στην παράδοση. Αυτοί οι ακαδημαϊκοί στρέφουν την προσοχή, μεταξύ άλλων, στο ότι τα ιστορικά στοιχεία για την ύπαρξη του Ιησού είναι πολύ αδύναμα, αν όχι ανύπαρκτα, ότι η ζωή του έχει πάρα πολλά κοινά στοιχεία με το αρχέτυπο του μυθικού ήρωα που εμφανίζεται σε πολλούς πολιτισμούς και ότι πολλά βιβλία και στίχοι της Καινής Διαθήκης μας λένε πολύ παράξενα πράγματα (αν δεν τα δούμε μέσα από ένα πέπλο προκαταλήψεων).
Δεν είμαι επαγγελματίας ιστορικός, αλλά θεωρώ κι εγώ τον εαυτό μου σκεπτικιστή. Είναι άποψή μου πως ο Ιησούς Χριστός, ως ιστορική φιγούρα, πιθανότατα δεν υπήρξε ποτέ. Αντίθετα θεωρώ πως ο Χριστιανισμός ξεκίνησε ως μυστηριακή θρησκεία, ένα παρακλάδι του μεσσιανικού Ιουδαϊσμού, που λάτρευε μια θεότητα-λυτρωτή της οποίας η θυσία και ανάσταση πιστευόταν πως διαδραματίστηκε στον Ουρανό. Επιπλέον θεωρώ πως με τον καιρό αυτό το σύστημα πίστης αναμείχθηκε με τις παραβολές και ηθικές διδασκαλίες της ελληνιστικής φιλοσοφίας και αυτό το κράμα πεποιθήσεων σταδιακά μεταλλάχθηκε σε μια ολοκαίνουρια θρησκεία που κατέληξε να πιστεύει στην ύπαρξη ενός ανθρώπου που έζησε πρόσφατα και ενσάρκωνε όλες αυτές τις έννοιες.
Οι Χριστιανοί απολογητές δηλώνουν ευθαρσώς πως τέτοιες θέσεις έχει μόνο μια μικρή μειοψηφία αθέων και ότι τα αποδεικτικά στοιχεία τους εκθέτουν. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια ξεκίνησαν έναν καταιγισμό αντεπιθέσεων, όπως το βιβλίο The Case for Christ του Lee Strobel. Γιατί να καταναλώνουν τόσο κόπο στην αντιμετώπιση τέτοιων ισχυρισμών, αν θεωρούν πως είναι αβάσιμες; [ΣτΜ: Non Sequitur, κατ’εμέ. Αναμενόμενο, ειδικά όταν κάποιος επιτίθεται στο δογματικό πυρήνα μιας θρησκείας.]
Εν τέλει όλα αυτά είναι αδιάφορα· τα στοιχεία είναι που έχουν σημασία και είμαι βέβαιος πως τα στοιχεία είναι με το μέρος μας. Αυτό το δοκίμιο θα επιχειρήσει να εξετάσει τα στοιχεία αυτά. Το πρώτο μέρος θα εξετάσει τα στοιχεία που στηρίζουν την ιστορικότητα του Ιησού (το αντίθετο κάνουν, για την ακρίβεια) και πώς οι υπάρχουσες αναφορές δεν πληρούν τα κριτήρια ύπαρξης ενός ιστορικού χαρακτήρα. Το δεύτερο μέρος θα απαντήσει στις συνήθεις επιθέσεις Χριστιανών απολογητών κατά της θεωρίας του μυθικού Ιησού. Στο τρίτο μέρος θα παρουσιάσω κάποιες υποθέσεις για το πώς μπορεί να προέκυψε ο Χριστιανισμός χωρίς την ύπαρξη μιας ιστορικής φιγούρας, αναλύοντας βιβλικούς στίχους που μας βοηθούν να δούμε την εξέλιξη της νεαρής χριστιανικής πίστης, ενώ θα καλύψει και θέματα όπως ο αρχικός σκοπός των ευαγγελίων.
(Σημείωση: Αρκετό από το υλικό σ’αυτό το άρθρο προέρχεται από την εξαιρετική ιστοσελίδα του Earl Doherty ”Το παζλ του Ιησού” και το ομώνυμο βιβλίο. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όλους τους ενδιαφερόμενους, αλλά εν τω μεταξύ αποφάσισα να παρουσιάσω μια συμπυκνωμένη εκδοχή των επιχειρημάτων του Doherty με δικές μου προσθήκες, με στόχο να εισάγω τον αναγνώστη σ’αυτή την ακαδημαϊκή συζήτηση.)
Περιεχόμενα
ΣτΜ: Οι ενότητες με πλάγια γράμματα είναι δικές μου προσθήκες
και δεν υπάρχουν στο αρχικό κείμενο του Ebonmuse.
- 1. Η συνωμοσία της σιωπής
- 2. Τα Επιχειρήματα των Απολογητών
- 3. Η Θρησκεία του Λόγου
- α. Προβλήματα με τις Επιστολές
- β. Προβλήματα με τους απολογητές του 2ου αι.
- i. Θεόφιλος Αντιοχείας
- ii. Αθηναγόρας ο Αθηναίος
- iii. Τατιανός
- iv. Μινούκιος Φήλιξ
- v. Σχόλια για τους απολογητές
- γ. Προβλήματα με τα Ευαγγέλια
- Επίλογος
Προσωπικά πιστεύω οτι όλοι οι μύθοι βασίζονται σε κάποιο πραγματικό γεγονός, όποτε θεωρώ απίθανο το να μην Υπήρξε ο Ιησούς ως ιστορικό πρόσωπο.
Είναι όντως κάπως τραβηγμένο. Όχι εντελώς απίθανο (έχουμε δει και πιο κουλά) αλλά θα στοιχημάτιζα ότι πρέπει να υπήρξε κάποια ιδρυτική φυσιογνωμία. Βέβαια, μπορεί κάλλιστα να ισχύουν και οι δύο εκδοχές. Να υπήρξε ιδρυτική προσωπικότητα στο Χριστιανισμό η οποία να δίδαξε έναν Πνευματικό Λόγο και κάποια στιγμή να έγινε ενοποίηση στο πρόσωπο του Ιησού. Αλλά όπως και να το κάνουμε δεν μπορεί επί του παρόντος να αποδειχθεί οριστικά οποιαδήποτε εκδοχή.