Waar bevindt zich het hart van de zomer? (Het waait en regent alsof het een herfstige oktober- in plaats van een septembermorgen is. De roep van de eerste trekvogels, in hun lange vlucht naar warmere oorden, kondigt een te vroeg ingetreden herfst aan. Buiten houden de merels en stadsmussen die van verenkleed veranderen, zich al dagen stil.)

In Levend over levend schrijft Marina Tsvetajeva dat 11 augustus het middaguur van het jaar is. Het hart van de zomer. De dichter, schilder en criticus Maximilian Voloshin overleed die dag in Koktebel om twaalf uur ‘s middags. ‘…Met zijn leeftijd in jaren minder verbonden dan met de seizoenen en de uren van de dag.’* Sinds het in het hart van de zomer op een van de warmste uren van 2017 voor de duur van een andante cantabile herfst en vervolgens winter werd, had ik het gevoel dat naarmate de uren van de dag of de nacht, ook de seizoenen konden wisselen. De sfeer en de intensiteit van enkele minuten, elk seizoen kon oproepen en je de warmte of de koude van een innerlijk seizoen gewaar kon worden, dat onafhankelijk van een aan temperatuur gebonden tijd bestond. Een verschuiving die ook langs het literaire gebied trok. De Russische schrijvers, die ik voorheen alleen tussen 21 november en 21 april las – want in maart begon na de dooi de eerste bloei, en al wat ontdooide kon onmogelijk Russisch zijn -, kondigden zich die dag, tegen het wit uitspansel van mijn gemoed, onmiskenbaar aan.

De zomer verdween in de kleur van een ginkgoblad en door het vooruitzicht van een sneeuwstorm voortgestuwd keerde ik nog voor de herfst begon, met de seizoenen op een slede gebonden, over de Alma rivier naar het Koktebel van Maximilian Voloshin en Marina Tsvetajeva terug. De handen op de rug gevouwen, schaatsten hun levende zielen in capes, helderrood als de vruchtdozen van de kardinaalmutsenboom, over het licht krakende ijs voorbij. De seizoenen schommelden heftig heen en weer.

Levend over levend was een ode aan Maximilian Voloshin, die alles voor Tsvetajeva betekende. Zij vereerde hem als een mythologisch wezen.Voor de dichter was zij de rode toermalijn die hij tussen de stenen op zijn berg gevonden had. ‘Later zou zij nooit, hetzij als emigrante, hetzij in Sovjet-Rusland, zoveel diep en oprecht medegevoel ondervinden.’* Maximilian Voloshin, de eeuwig stralende zon, die haar dichterlijk wezen, die dolende ziel oplichtte, was in al haar seizoenen aanwezig. Daarom kon ik zoals op de dag dat ik dit stuk begon te schrijven en op het internet naar een foto van hem zocht, en tot mijn verbazing 8 november 1932 als de datum van zijn overlijden vond, niet geloven dat hij op een grijze dag in november overleden zou zijn, maar eerder die dag als een heldere ster na een donkere augustusnacht, opnieuw verschenen was. Zijn toermalijn schitterend op de berg, waar hij als een versteende reus te slapen lag.

Noten:

Marina Tsvetajeva. Levend over Levend. Vertaald uit het Russisch door Anne Stoffel (Voor- en nawoord Irina Grivnina) Uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam 1996

* Marina Tsjevatjeva, p.13
* Irina Grivnina, voorwoord, p.8