`

 

`Λόρδος Λάµοντ: ο συγκινητικός υποστηρικτής

αράλληλα με τη συγκρότηση της ομάδας μου κατέβαλα προσπάθειες ώστε να δημιουργηθούν ερείσματα για την Κυβέρνηση μας πέραν των στενών ορίων του αδύναμου Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, ακόμα και σε ακραιφνώς συντηρητικούς χώρους. παραδείγματος χάριν, σε μέιλ μου στον Λόρδο (Νόρμαν) Λάμοντ, του είχα μηνύσει τα εξής:

Όπως θα γνωρίζεις από τον Τύπο, οι ‘Έλληνες και οι Ελληνίδες προσέρχονται στις κάλπες αυτή την Κυριακή. Καλώς η κακώς, διεκδικώ βουλευτική έδρα στη Β’ εκλογική περιφέρεια Αθηνών, και, όπως δείχνουν τα πράγματα, σύμφωνα με τους δημοσκόπους, είμαι «καταδικασμένος» να την κερδίσω. Ακόμη χειρότερα, αν το κόμμα μας σχηματίσει κυβέρνηση (κάτι που δεν αποκλείεται καθόλου), θα κληρονομήσω το Υπουργείο Οικονομικών συν τα άδεια ταμεία του και τις εξωφρενικές πιέσεις από τις Βρυξέλλες και τη, Φρανκφούρτη. Θα μπορούσα να βασίζομαι σε σένα, ως εν δυνάμει σύμβουλο, στους ταραχώδεις καιρούς που έρχονται; Εύχομαι να είσαι καλά.

Γιάνης

Ο Νόρμαν ανταποκρίθηκε αμέσως. Ήταν πρόθυμος και έτοιμος, να προσφέρει τις συμβουλές του. Όταν μάλιστα του είπα ότι :το θέμα ήταν πολύ πιο βαθύ από το χρέος και τα κρατικά ομόλογα, ότι αφορούσε δηλαδή τη λαϊκή κυριαρχία, τον κοινοβουλευτισμό και τις δημοκρατικές διαδικασίες απέναντι σε πιστωτές οι οποίοι θεωρούσαν τη δημοκρατία μια πολυτέλεια την οποία οι πολίτες πτωχευμένου κράτους δε δικαιούνται, μου απάντησε:

Συμφωνώ απολύτως με αυτό που λες για τη δημοκρατία και την κοινοβουλευτική κυριαρχία. Προσπαθώ διαρκώς να υπενθυμίζω στον Κάμερον και στον ‘Οσµπορν ότι, αν τους δοθεί η ευκαιρία να διαπραγματευτούν εκ νέου τη σχέση μας με την ΕΕ, όπως ελπίζουν, θα πρέπει να διεκδικήσουν την αποκατάσταση της, εθνικής κυριαρχίας μας και όχι απλώς την ανάπτυξη της οικονομίας και της ανταγωνιστικότητας. Εσύ κι εγώ ταυτιζόμαστε ως προς αυτό. Επίσης συµφωνώ µαζί σου ότι, στην ευρωζώνη, έχει δοθεί υπερβολική έμφαση στη λιτότητα, λες και πρόκειται για πανάκεια… Αν γίνεις υπουργός Οικονοµικών, θα , χαρώ πολύ να κάνω ότι µπορώ για να βοηθήσω … Έχω κάποιες ιδέες. Καλή τύχη, από καρδιάς. Πάντα δικός σου.

Νόρµαν

Η φιλία µου µε τον γνήσιο Συντηρητικό και ευρωσκεπτικιστή Λόρδο Λάµοντ του Έρικ, τον υπουργό οικονοµικών που στις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχε διασφαλίσει ότι η Βρετανία θα έµενε έξω από τον Eυρωπαϊκό Μηχανισµό Ισοτιµιών (επέκταση του Eυρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήματος), και κατ’επέκτασιν έξω από το ευρώ, ερχόταν σε αντίθεση µε την εικόνα µου ως ακροαριστερού. Χρησιμοποιήθηκε όµως, παράλληλα, από μνηµονιακούς αντιπάλους µου ως «περαιτέρω απόδειξη» ότι το είχα βάλει αµέτι µοχαµέτι να βγάλω την Ελλάδα από το ευρώ υπό την καθοδήγηση και την παρότρυνση µεταξύ άλλων, του Λάµοντ.

Φυσικά, ίσχυε ακριβώς το αντίθετο. Όταν, λίγους μήνες αργότερα, τα πράγματα έφτασαν σε κρίσιμη καµπή, και ο Βόλφγκανγκ Σόϊµπλε µας έσπρωχνε, προς το Grexιt, ο Νόρµαν µε συµβούλευσε να το σκεφτώ πάρα πολύ καλά προτού έστω όταν διανοηθώ να αποδεχθώ το Σχέδιο Σόϊµπλε-τόσο µεγάλο κόστος και ρίσκο θα είχε µια επιστροφή σε εθνικό νόµισµα. Καθ’ όλη τη διάρκεια των ημερών της υπουργικής θητείας μόνο ο Νόρμαν στάθηκε βράχος στο πλευρό µου, παρέχοντας σοφές και χρήσιµες συμβουλές για τις προτάσεις που κατέθετα στην ΕΕ και στο ΔΝΤ, τις μεταρρυθµίσεις που πρότεινα, την αναδιάρθρωση χρέους που επεξεργαζόμουν και, βεβαίως, για το δημοσιονοµικά. Αν µου είχαν σταθεί το ίδιο αριστεροί και κεντροαριστεροί Ευρωπαίοι και Έλληνες πολίτικοι, ενδεχοµένως έκβαση των πραγµάτων να ήταν πολύ διαφορετική.

`

Υπερατλαντική ντριμ τιµ

`

το μεταξύ άρχισε να συγκροτείται οµάδα υποστήριξης των προσπαθειών µου και στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Πρώτος και καλύτερος μεταξύ των υποστηρικτών µου ο συνάδελφος και φίλος Τζέιµι Γκάλµπρεϊθ, µε τον οποίο συνεργαζόμασταν επί χρόνια στη διαµόρφωση της Μετριοπαθούς πρότασης για την επίλυση της κρίσης του ευρώ, στον μετριασμό της αντιπάθειας ομογενών στον Αλέξη και στον Σύριζα στην Ουάσινγκτον, στη σύνταξη λόγων του Αλέξη και στην οργάνωση συνεδρίων για την προετοιμασία του αγγλοσαξονικού κόσµου εν όψει της διακυβέρνησης Σύριζα.

Στις 20 Ιανουαρίου 2015, πέντε µέρες πριν από τις εκλογές, έστειλα στον Τζέιµι ένα διασκεδαστικό µέιλ:

Τζέιµι, χθες ο Αλέξης µε πληροφόρησε ότι δέχθηκε τηλεφώνημα από μεγαλοτραπεζίτη ο οποίος τον απείλησε, αν µε διορίσει υπουργό οικονοµικών, να μην περιµένει να λειτουργήσουν τα ΑΤΜ την εποµένη των εκλογών. Ο Αλέξης τον ρώτησε την ηλικία του. Εξήντα πέντε, απάντησε ο τραπεζίτης. Τότε ο Αλέξης µου είπε ότι του απάντησε : «Αν µε ανατρέψεις, είµαι αρκετά νέος για να επανέλθω. Εσύ δεν είσαι!»

Ήταν µία από τις στιγμές που µε έκαναν να νιώσω υπερηφάνεια για τους φίλους µου, παλιούς και νέους, και χαρά που είχα αποχτήσει τόσο άσπονδους εχθρούς. Τέτοιες στιγµές µε έκαναν να νιώσω ότι άξιζε να κινητοποιήσω όσους προοδευτικούς µπορούσα παγκοσµίως ώστε να δηµιουργηθεί µια ασπίδα γύρω από το εγχείρημα του Αλέξη και της νέας κυβέρνησης του. Αµέσως με τα τον Τζέιµι, οι νομπελίστες οικονομολόγοι Πολ Κρούγκµαν και Τζο Στίγκλιτς έσπευσαν να βοηθήσουν, µε τον τελευταίο να λέει δηµοσίως ότι δε γνωρίζει υπουργό οικονοµικών, παγκοσµίως, µε καλύτερη γνώση των µακροοικονοµικών. Σε αυτούς προστέθηκε κι ο Κεµάλ Ντερβίς, που το 2015 εργαζόταν στα φημισμένο ινστιτούτο Μπρούκινγκs της Ουάσινγκτον, έχοντας στο παρελθόν διατελέσει υπουργός οικονοµικών της Τουρκίας. [11]Όμως , ο Αµερικανός που έµελλε να παίξει καίριο ρόλο στο µέτωπο ήταν ο Τζεφ Σακς. Καθηγητής οικονοµικών του Πανεπιστημίου Κολούµπια και πρόεδρος του σημαντικού «Ινστιτούτου για τη Γη» (Earth Institute), ο Τζεφ είχε διαδραματίσει κεντρικό ρόλο, επί δεκαετίες, άλλοτε µε επιτυχία, άλλοτε όχι, στις προσπάθειες ανασυγκρότησης υπερχρεωμένων κρατών , Π.χ. της Βολιβίας, της Πολωνίας, της Ρωσίας κλπ., συχνά σε συνεργασία, ή και σε αντιπαράθεση, µε το ΔΝΤ τα στελέχη του οποίου γνώριζε πολύ καλά. (Μάλιστα, ο Ντέιβιντ Λίπτον , το Νο 2 του ΔΝΤ, ήταν τέως φοιτητής του Τζεφ.)

Με τον Τζέιμι Γκάλµπρεϊθ, τον Τζεφ Σακς, τον Λάρρυ Σάµµερς, τον Πολ Κρούγκµαν, τον Τζο Στίγκλιτς, τον Κεµάλ Ντερβίς, τον Μαρκ Βάισµπροτ και πολλούς άλλους η οµάδα µας απέκτησε σημαντική δύναµη κρούσης στις ΗΠΑ. Μαζί µε το ευρωπαϊκό της σκέλος, συµπεριλαµβανοµένων του Νόρµαν Λάµοντ, του Τόµας Μάγερ, της Lazard κτλ, η οµάδα κατάφερε, εντός δύο εβδομάδων, να φέρει υπό µία σκέπη αναλυτική και αφηγητική ισχύ ικανή να προβάλει σοβαρή αντίσταση στην προσπάθεια της τρόϊκας να µας ισοπεδώσει από την πρώτη κιόλας µέρα.

`

Ρηµαγµένη γη

`

ωρίς το ταλέντο ενός Τ. Σ. Έλιοτ, ενός Τζον Στάινμπεκ η ενός Νίκου Καζαντζάκη είναι δύσκολο να αποδώσει κανείς την κλίµακα της καταστροφής που είχε ήδη συντελεστεί στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2015. Όταν βρισκόµουν στο εξωτερικό, προσπαθούσα να τη μεταφέρω στην κοινή γνώμη προβαίνοντας σε συγκρίσεις µε μεγέθη οικονοµικών κρίσεων που είχαν πλήξει τις δικές τους χώρες. Παραδείγματος χάριν, στη Βρετανία τους έλεγα το εξής:

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η βρετανική οικονοµία υπέστη μέγα πλήγμα που οδήγησε στον πενταπλασιασμό της ανεργίας από 700.000 άτομα σε σχεδόν 4.000.000. Η ζηµιά εκείνη προκλήθηκε από µια ύφεση που κράτησε µία µόλις χρονιά, το 1980-1, µε το εθνικό εισόδημα να μειώνεται κατά 1,26 %. Η επόµενη ύφεση έπληξε τη Βρετανία με τα από µία δεκαετία και κράτησε επίσης µία χρονιά (1990-1), µε το εθνικό εισόδημα να μειώνεται κατά 1,78%. Πιο πρόσφατα, με τα το παγκόσμιο Κραχ του 2008, η Βρετανία κλονίστηκε από µια ύφεση (2008-9) που έφερε πτώση του εθνικού εισοδήµατος κατά 5,15%. Ας συγκρίνουμε, τους καλούσα, αυτά τα νούµερα µε το τι υπέστη η Ελλάδα:

Το 2010, τη χρονιά του 1ου μνημονίου, το εθνικό εισόδημα μειώθηκε κατά 7,5% σε σχέση µε το προηγούμενο έτος. Άραγε το 1ο µνηµόνιο σταθεροποίησε την κατάσταση; Το αντίθετο την περίοδο 2010-11 τα εισοδήµατα έπεσαν ακόµη περισσότερο, κατά 8,9% αυτή τη φορά. Συγκριτικά, η χρονιά 2011-12 ήταν λιγότερο καταστροφική, αφού η οικονοµία συρρικνώθηκε -εκ νέου «µόλις» κατά 1,1 %. Σε τι οφείλαµε εκείνη την ανάπαυλα; Κατά ειρωνική συγκυρία, σταθήκαμε «τυχεροί » επειδή προέκυψε η πολιτική κρίση από το καλοκαίρι του 2011 έως το καλοκαίρι του 2012, οπότε η κυβέρνηση ήταν εξαιρετικά αδύναµη (µε τον Γιώργο Παπανδρέου υπό παραίτησιν και, κατόπιν, την κυβέρνηση Παπαδήμου να στερείται λαϊκής εντολής) για να περάσει κι άλλα μέτρα λιτότητας από τη Βουλή.

Με το που έγινε, όµως, πρωθυπουργός ο Αντώνης Σαµαράς, τον Ιούνιο του 2012, µε µια µικρή αλλά συνεκτική κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η τρόϊκα διασφάλισε ότι η καινούρια κυβέρνηση θα αναπλήρωνε τον χρόνο που είχε χαθεί, ανεβάζοντας στο κόκκινο τις στροφές της μηχανής της λιτότητας. Το αποτέλεσµα; Η πιο σκληρή χρονιά µέχρι σήμερα, µε το εθνικό εισόδημα να κάνει άλλη µία βουτιά, κατά 14%(!), έως το τέλος του 2013. Όσο για το 2014, που κάποιοι εν τη σοφία τους εξακολουθούν να το παρουσιάζουν ως χρονιά «ανάκαµψης», το εθνικό εισόδημα έχασε άλλο ένα 3,3% σε σχέση µε το «µαύρο» 2013.

Για να μην έχουν οι Βρετανοί φίλοι καµία αµφιβολία για την καταστροφή που έπληξε την πατρίδα µας, συνεχίζω συγκρίνοντας την κρίση µε τη Μεγάλη Ύφεση που έπληξε τη Βρετανία την περίοδο 1929-1932 µια περίοδο την οποία οι Βρετανοί θυμούνται µε απέχθεια. Τότε η βρετονική οικονοµία συρρικνώθηκε κατά 4,9% και η ανεργία ανήλθε από το 8% στο 17%. Συγκριτικά, την περίοδο 2008-2014 η Ελλάδα έχασε το …28% του εθνικού της εισοδήματος , ενώ πάνω από ένας στους πέντε εργαζόµενους έχασαν τη δουλειά τους εκτοξεύοντας την ανεργία από το 7% στο 27%, µε το ποσοστό ανεργίας των νέων να φτάνει το 65%.6

Κι όµως, ακόµα και σήμερα, υπό την καταιγιστική προπαγάνδα των µέσων µαζικής αποβλάκωσης, υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι στο τέλος του 2014 η ελληνική οικονοµία ανέκαμψε και ότι, έως το τέλος του 2015, θα έβγαινε από το τούνελ των μνημονίων αν δεν είχε μεσολαβήσει η «ηλιθιότητα» των Ελλήνων ψηφοφόρων που «τίναξαν στον αέρα» την «αναπτυξιακή » πορεία ψηφίζοντας ανθρώπους σαν εμένα στις 25 Ιανουαρίου 2015.

Όντως, το κυρίαρχο μεν, ψευδές δε αφήγημα, ήταν ότι

το ελληνικό εκλογικό σώμα, σαν το άτακτα παιδιά που ουρλιάζουν από το πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου «πότε θα φτάσουμε επιτελούς, μπαμπά;» και αποσπούν την προσοχή του οδηγού, εκτροχίασε τη χώρα από τον δρόμο προς την ανάκαμψη ακριβώς τη στιγμή που μπαίναμε στην τελική της ευθεία.

Κι όλα αυτά για να καταλήξουν στο «συμπέρασμα» ότι, αν δε μεσολαβούσαν οι ενέργειες του ανυπόφορου υπουργού οικονομικών της πρώτης κυβέρνησης του Σύριζα, δε θα είχε χρειαστεί ποτέ 3ο μνημόνιο

Γράφημα 1: Η διακύμανση του τριμηνιαίου ελληνικού εθνικού εισοδήματος, σε ευρώ, και τιμές, για την περίοδο 2007-2014 με τη συμπαγή γραμμή να αποδεικνύει τον κινούμενο μέσο όρο (διάρκεια ενός έτους)

Γράφημα 1

Ας εξετάσουμε μια στιγμή το αφήγημα εκείνο ψυχρά και αντικειμενικά: Υπήρξε ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας το 2014, την οποία οι ψηφοφόροι απέτρεψαν εκλέγοντας τύπους σαν κι έμενα; Η τεθλασμένη γραμμή στο Γράφημα 1 δείχνει το συνολικό εθνικό εισόδημα της Ελλάδας σε ευρώ, χωρίς στατιστικά μαγειρέματα. Η μαύρη συμπαγής γραμμή ακολουθεί τους μέσους όρους ανά τετράμηνο και δίνει μια πιο σαφή αίσθηση της συνολικής τάσης. Η οβάλ σκιά αναδεικνύει την περίοδο του 2014 κατά την οποία ξεκίνησε η δήθεν ανάκαμψη. Tη βλέπετε πουθενά; οι ‘Έλληνες ψηφοφόροι πάντως, δεν την έβλεπαν,

Λίγο αφότου αποδέχθηκα την πρόσκληση της ηγετικής ομάδας του Σύριζα να αναλάβω το Υπουργείο Οικονομικών σε περίπτωση εκλογικής μας νίκης, έδωσα μια διάλεξη ενώπιον οικονομολόγων, ευρωβουλευτών, δημοσιογράφων κτλ. Όταν από το κοινό με ρώτησαν αν μια καινούρια κυβέρνηση ενδεχομένως θα έθετε σε κίνδυνο την «πρόσφατη ανάκαμψη», δεν είχα άλλη επιλογή παρά να τους εκθέσω το θλιβερά στοιχεία που δεν εμφανίζονταν σχεδόν ποτέ στον Τύπο:

⦁ 10 εκατομμύρια Έλληνες ζουν στην Ελλάδα (οι οποίοι βαίνουν μειούμενοι εξαιτίας της μετανάστευσης), συνιστώντας περίπου 2,8 εκατομμύρια νοικοκυριά.

⦁ Από αυτά το 2,8 εκατομμύρια νοικοκυριά, το 2,3 εκατομμύρια (3,5 εκατομμύρια ΑΦΜ) έχουν κάποια ληξιπρόθεσμη οφειλή προς τις φορολογικές αρχές κάτω των 5.000 ευρώ που όμως δεν μπορούν να την εξοφλήσουν,

⦁ Ένα εκατομμύριο νοικοκυριά δεν μπορούν να πληρώσουν στο ακέραιο τους λογαριασμούς της ΔΕΗ, αναγκάζοντας την να «παρατείνει στο διηνεκές» την πίστωση, με αποτέλεσμα ένα εκατομμύριο σπιτικά να ζουν με τον φόβο του σκοταδιού και η εταιρεία να έχει πρόβλημα αφερεγγυότητας, (Εκείνη την Εποχή η ΔΕΗ έκοβε το ρεύμα περίπου σε 30.000 σπίτια και επιχειρήσεις κάθε μήνα εξαιτίας απλήρωτων λογαριασμών)

⦁ Το 48,6% των οικογενειών ζει κατά κύριο λόγο από συντάξεις, την ώρα που η τρόϊκα απαιτεί περαιτέρω περικοπές στις συντάξεις,

⦁ Η σύνταξη γήρατος των 700 ευρώ έχει μειωθεί κατά 25% περίπου από το 2010 και θα πέσει στο μισό το επόμενα χρόνια,

⦁ Ο κατώτατος μισθός συρρικνώθηκε (κατ’ εντολήν της τρόϊκας) κατά 40%.

⦁ Άλλα επιδόματα έχουν περικοπεί κατά 18% και περισσότερο.

⦁ Περίπου το 40% του πληθυσμού λέει ότι φέτος δε θα καταφέρει, να ανταποκριθεί στις οικονοµικές υποχρεώσεις του.

⦁ Η ανεργία έχει αυξηθεί κατά 160%, µε αποτέλεσµα 3,5 εκατοµµύρια εργαζόµενοι να συντηρούν 4,7 εκατοµµύρια ανέργους η ανενεργούς Έλληνες.

⦁ Από τα 3 εκατοµµύρια άτομα που συνιστούν το εργατικό δυναµικό της Ελλάδας, το 1,4 εκατοµµύρια είναι χωρίς δουλειά.

⦁ Από το 1,4 εκατοµµύρια ανέργους, µόνο 10% λαµβάνουν επίδοµα ανεργίας, και µόνο 15% λαµβάνουν oποιοδήποτε επίδοµα- οι υπόλοιποι πρέπει να το βγάλουν πέρα µόνοι τους .

⦁ Από τους εργαζόµενους στον ιδιωτικό τομέα, 500.000 έχουν να πληρωθούν πάνω από τρεις μήνες .

⦁ οι εργολάβοι που προσφέρουν υπηρεσίες στο Δηµόσιο µπορεί να πληρωθούν ακόµη και 24 μήνες µετά την παροχή των υπηρεσιών ή την παράδοση του εκάστοτε έργου, ωστόσο προκαταβάλλουν τον ΦΠΑ.

⦁ Μεταξύ 2008 και 2014 μικρές και µεγάλες επιχειρήσεις µείωσαν το προσωπικό τους κατά 29,3% και την παραγωγή τους (σε όρους προστιθέµενης αξίας) κατά 40,2%.

⦁ Οι μισές επιχειρήσεις που παραµένουν σε λειτουργία ανά την επικράτεια χρωστούν σημαντικά ποσά σε ασφαλιστικές εισφορές .

⦁ Το 2013, σύµφωνα µε επίσημα στοιχεία, το 36% του πληθυσμού διέτρεχε τον κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισµού. Το ποσοστό αυτό ακολουθεί ανοδική πορεία.

⦁ Το διαθέσιµο οικογενειακό εισόδημα έχει μειωθεί κατά 30% από το 2010.

⦁ Οι δαπάνες υγείας περικόπηκαν κατά 11,1 % µόνο την περίοδο 2009-2011, µε σημαντική αύξηση των κρουσμάτων AIDS, φυματίωσης και θνησιγενών βρεφών.

Μόνο ένας αδίστακτος προπαγανδιστής θα τολμούσε να υφάνει αφήγημα ανάκαµψης χρησιμοποιώντας ως νήµα τους ζοφερούς αυτούς αριθµούς. Μόνο ένας αδίστακτος ρεβανσιστής θα κατηγορούσε ως ανόητο έναν λαό που αντέδρασε σε αυτή την καταστροφή ψηφίζοντας το δικό µας κόµµα, συµµεριζόµενος την υπόσχεση µας να αναδιαπραγµατευτούµε πάση θυσία τους όρους ερημοποίησης αυτής της ρηµαγµένης χώρας.

`

Greek-cονery

αρ’ όλ’ αυτά, τον Δεκέµβριο του 2014 η κυβέρνηση και η τρόϊκα ήταν ανένδοτες: το Success Story τους ήταν αληθινό, ισχυρίζονταν, και η οικονοµία έδειχνε σαφή σημάδια ανάκαµψης. Μάλιστα επινόησαν τον νεολογισµό Greek-covery-από το Greek, «ελληνικός/η/ό», και το re-cονery, «ανάκαµψη»-, µε τον οποίο τα έβαλαν για τα καλά µε τη σκληρή πραγματικότητα. Η παραγωγή αγαθών (εκτός των γεωργικών),7 που το 2011 είχε μειωθεί κατά 4% και το 2012 κατά 15% τόσο ήταν οι συνολικές απώλειες κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης στη Βρετανία), το 2014 είχε αρχίσει να συρρικνώνεται και πάλι, µετά από µια µικρή αύξηση το 2013. Εν τω μεταξύ η βιομηχανική παραγωγή κατά τη διάρκεια του 2014 ήταν µειωµένη κατά 3% ενώ οι καθαρές επενδύσεις στη βιομηχανία είχαν γίνει αρνητικές.9 Όσο για την απασχόληση, παρότι ο κατώτατος µισθός είχε σηµειώσει παγκόσμιο ρεκόρ πτώσης, 40%, η οποία καθιστούσε την Ελλάδα «Γη της Επαγγελίας» των απανταχού νεοφιλελεύθερων, η πλήρης απασχόληση συνέχισε να µειώνεται, η επισφαλής απασχόληση σηµείωσε οριακή αύξηση, ενώ μείωση υπήρξε και στις συνολικές ώρες εργασίας.

Ποια στοιχεία, λοιπόν, θα µπορούσαν να στηρίξουν τον ισχυρισμό του Greek-cονery; Ο ισχυρισμός αυτός βασιζόταν σε ένα ιδιάζον σύνολο στατιστικών στοιχείων µε το οποία η ολιγαρχία κατέκλυζε τα µέσα.

Πρώτο και καλύτερο το λεγόµενο «πραγµατικό» εθνικό εισόδημα (ή ΑΕΠ) οικονομικός όρος που ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ του ρυθµού αύξησης του ΑΕΠ και του πληθωρισμού, κάτι που είναι, πράγματι , χρήσιμο όταν ο πληθωρισμός είναι θετικός. Πχ., αν τα εισοδήµατα αυξάνονται κατά 20% σε µια περίοδο που παράλληλα αυξάνονται κι όλες οι τιμές κατά 20% (δηλαδή έχουµε έναν ρυθµό µεγέθυνσης των ονομαστικών εισοδημάτων της τάξης του 20% κι έναν πληθωρισμό και πάλι της τάξης του 20%), είναι παραπλανητικό να μιλάμε για αύξηση των εισοδημάτων καθώς η αγοραστική τους αξία, το «πραγματικό » εισόδημα, δεν έχει αλλάξει.

Σωστά, λοιπόν, σε περιόδους πληθωριστικές , λέμε ότι έχουμε ανάπτυξη, ή μεγέθυνση, του ΑΕΠ, όταν το πραγματικό ΑΕΠ αυξάνεται. Όμως, σε περιόδους αποπληθωρισμού (μείωσης των τιμών λόγω κρίσης), το «πραγματικό» ΑΕΠ είναι παραπλανητικό, καθώς μπορεί να δείχνει ότι αυξάνεται όταν η ύφεση φουντώνει. Ας πάρουμε την περίπτωση της Ελλάδας το 2014. Κατά το 2014 το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 2,8 δισ. ευρώ η «αυξήθηκε » κατά -1,569%.’Ομως, την ίδια χρονιά, εν έτει 2014 δηλαδή, οι μέσες τιμές μειώθηκαν ταχύτερο, κατά 2,21 % (πληθωρισμός = -2,21 %). Αυτό δηλαδή που συνέβη ήταν ότι η κρίση επιταχύνθηκε , βάθυνε: τα εισοδήµατα των πολιτών μειώθηκαν κι άλλο, την ώρα που η κρίση γινόταν τόσο βαθιά που έπεφταν οι τιμές ακόμα πιο γρήγορο. Βέβαια, το «πραγματικό» ΑΕΠ, το οποίο ισούται με τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ μείον τον πληθωρισμό, ήταν: 1,569 μείον το … μείον 2,21. Δηλαδή -1,569-(-2,21) η -1,569 + 2,21 =+0,641. Εξού και το θαύμα του Greek-cονery, της πρώτης, μικρής έστω, αύξησης του «πραγματικού» ΑΕΠ! Δεν όταν παρά ένας αντικατοπτρισμός , όπως εκείνοι στην έρημο που κάνουν τον διψασμένο να νομίζει ότι είδε λίμνη ένα τρικ της στατιστικής που κάνει την εμφάνιση του όταν, σε περιόδους αρνητικού πληθωρισμού, χρησιμοποιούμε ως µέτρο του Εθνικού εισοδήματος ένα μέγεθος, το «πραγματικό» ΑΕΠ, το οποίο σχεδιάστηκε για να είναι χρήσιμο μόνο σε πληθωριστικές περιόδους.

Εν κατακλείδι, αντί στα τέλη του 2014 το κατεστηµένο να παραδεχθεί ότι η κρίση επιδεινωνόταν, καθώς οι τιμές έπεφταν μαζί με -και πιο γρήγορα από-τα εισοδήματα, η ολιγαρχία μας εν χορώ με την τρόϊκα γιόρταζε το Greek-cονery στη βάση ενός στατιστικού μεγέθους που δεν έπρεπε να χρησιμοποιείται στον καιρό της κρίσης και του αποπληθωρισμού.

Το δεύτερο «αποδεικτικό» στοιχείο υπέρ του παραμυθιού ονόματι Greek-cονery ήταν το γεγονός ότι το 2013 η Ελλάδα είχε καταστεί «πλεονασματική» χώρα, καθώς οι εξαγωγές ξεπέρασαν σε αξία τις εισαγωγές. Από το 2010 η τρόϊκα υποσχόταν στους Έλληνες ότι το πικρό ποτήρι των μισθολογικών περικοπών θα λειτουργούσε ως τονωτικό για τις εξαγωγές, καθώς η μείωση του Επιχειρηματικού κόστους στην Ελλάδα θα αύξανε την ανταγωνιστικότητα μας. Στα τέλη του 2014 τρόικα και κυβέρνηση διατυμπάνιζαν ότι είχαν πέσει μέσα στις προβλέψεις τους, συνεπικουρούμενες από ξένα ΜΜΕ, οικονομικές εφημερίδες, οικονομολόγους της κυβέρνησης και της ΕΕ. Διαλαλούσαν λοιπόν ότι «η Ελλάδα παρουσιάζει το πρώτο πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών εδώ και δεκαετίες».

Αν είχαν αναλογιστεί ποια ήταν η τελευταίο φορά που η Ελλάδα παρουσίασε εμπορικό πλεόνασμα, ίσως να μην είχαν πέσει στην παγίδα αυτή και ίσως να είχαν καταλάβει ότι το εν λόγω πλεόνασμα αντικατόπτριζε μια φρικτή πραγµατικότητα: η τελευταία φορά που το εμπορικό μας ισοζύγιο παρουσιάστηκε ως πλεονασματικό ήταν το … 1943, εν μέσω της γερµανικής κατοχής: τότε που ο Ελληνικός λαός πέθαινε πείνας και το τελευταίο πράγμα που μπορούσε να κάνει ήταν να εισαγάγει αγαθά από το εξωτερικό. Σε μια τέτοια περίοδο, κι ένα πορτοκάλι να εξαγάγουμε, εφόσον δεν εισάγουμε τίποτα, έχουμε εμπορικό … πλεόνασμα. Μια τέτοια περίοδος ήταν και εκείνη που κορυφώθηκε το 2014. Πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών αποκτήσαμε για τον αξιοθρήνητο λόγο ότι η διαρκώς επιδεινούμενη ύφεση είχε σακατέψει τις εισαγωγές, ενώ οι εξαγωγές αγαθών παρέμεναν σταθερές παρά τη μαζική μείωση του εργατικού κόστους. Ενώ έπρεπε να θρηνούν και να απολογούνται, οι ιθύνοντες πανηγύριζαν.

Παντού ήταν έκδηλα τα σημάδια της πραγματικής κατάστασης. Ακόμη και όταν η κυβέρνηση έβγαλε στο σφυρί τα εναπομείναντα «ασημικά της οικογένειας», τη δημόσια περιουσία, είτε δεν εκδηλώθηκε κανένα ενδιαφέρον είτε υποβλήθηκαν προσφορές μόνο από ύποπτους επενδυτές. Για παράδειγμα, η υψηλότερη προσφορά για τον ΟΠΑΠ κατατέθηκε από κοινοπραξία της οποίας τη σκοτεινή δράση έμελλε να αντιμετωπίσω ως υπουργός οικονομικών το 2015. Αφού απέκτησε για ένα κομμάτι ψωμί τη μοναδική κότα που γεννούσε χρυσά αυγά για το κράτος, βάλθηκε να επιδείξει μια μοναδική μανία να επωφεληθεί στο έπακρο από το αίσθημα απελπισίας των πολιτών, μετατρέποντας τη χώρα σε απέραντο ηλεκτρονικό καζίνο µε χιλιάδες VLΤ (την εξέλιξη των μηχανημάτων µε τα φρουτάκια και τους κουλοχέρηδες) σε όλες τις γειτονιές της Ελλάδας.

Ακόµη χειρότερα εξελίχθηκε η πώληση του κρατικού µονοπωλίου φυσικού αερίου, για το οποίο υπέβαλε προσφορά µόνο ο αγαπημένος επιχειρηματικός όµιλος του κ. Πούτιν, η Gazprom. Όµως ακόµα κι αυτή η ιδιωτικοποίηση κατέληξε σε φιάσκο. Ώρες πριν από την ανακοίνωση της εξαγοράς εκείνης, η Gazprom αποφάσισε να μην καταβάλει τελικά το λιλιπούτιο τίµηµα που της ζητήθηκε, µε τον εκπρόσωπό της να προβάλλει ως λόγο τον αποπληθωρισμό που µάστιζε την ελληνική οικονοµία. «Γιατί να δώσουµε 10 για κάτι που αύριο θα πωλείται προς 5;» ήταν το ρητορικό ερώτημα του µε το οποίο εξήγησε τους λόγους για τους οποίους η εταιρεία του τελικά δε θα αγόραζε το ελληνικό µονοπώλιο φυσικού αερίου ούτε για ένα κομμάτι ψωµί.

Στην αγορά ακινήτων, πεδίο σχετικά ασφαλών επενδύσεων υπό κανονικές συνθήκες, ήταν εξίσου άσχημα τα πράγματα. Το πρώην αεροδρόµιο του Ελληνικού αποτελεί πραγµατικό φιλέτο, όντας υπερδιπλάσιο σε έκταση από το Χάιντ Παρκ του Λονδίνου, δίπλα στα πιο ακριβά προάστια της Αθήνας και βρεχόµενο από τα πανέµορφα τιρκουάζ νερά του Σαρωνικού. Κι όµως ενδιαφέρθηκε µόνο ένας επενδυτικός όµιλος, µε γνωστό Έλληνα ολιγάρχη από πίσω, που απαιτούσε από το κράτος, πρώτον, να του δανείσει µεγάλο µέρος του ποσού αγοράς και, δεύτερον, να επενδύσει στο έργο σχεδόν όσα κι εκείνος.

Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση Σαµαρά και ο διεθνής οικονοµικός Τύπος -εξυμνούσαν την επιτυχία της µεγάλης ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τράπεζών που είχε γίνει µε λεφτά τα οποία δανείστηκαν οι Έλληνες φορολογούµενοι, στο πλαίσιο του 2ου μνημονίου. Κι όµως, τον Φεβρουάριο του 2014, μήνες με τα τη λήψη 41 δισεκατομμυρίων ευρώ, η εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων Blackrock ανέφερε ότι οι ελληνικές τράπεζες ήταν τόσο φορτωμένες µε κόκκινα, μη εξυπηρετούµενα δάνεια ώστε χρειαζόνταν ακόµη περισσότερα µετρητά από τους φορολογούµενους. Τον Ιούνιο του 2014, ενώ ο κ. Σόϊµπλε έχανε την υπομονή του µε την κυβέρνηση Σαµαρά, διέρρευσε από το ΔΝΤ ότι οι τράπεζες χρειαζόνταν επιπλέον 15 δισεκατοµµύρια ευρώ, ποσό μεγαλύτερο από τα 11 δισ. που απέµεναν γι’ αυτό τον σκοπό από το 2ο μνημονιακό δάνειο.

Όσον αφορά το µύθευµα ότι η κυβέρνηση Σαµαρά, αν κέρδιζε τις εκλογές του Γενάρη του 2015, θα έβγαζε τη χώρα από τα μνημόνια και δε θα χρειαζόταν 3ο µνηµόνιο, τα νούµερα είναι αµείλικτα Το εναπομείναν ποσό του 2ου μνημονιακού δανείου, το οποίο θα δινόταν σε περίπτωση που η Αθήνα δεχόταν ένα νέο ασύλληπτο αντικοινωνικό πακέτο λιτότητας, έφτανε τα 7,2 δισ. Όµως, µόνο για το 2015, το ελληνικό δημόσιο έπρεπε να αποπληρώσει 22 δισ. δόσεων δανείων, µε το μεγαλύτερο µέρος να πηγαίνει στο ΔΝΤ και στην ΕΚΤ, συν τη µετακύλιση των έντοκων γραμματίων του Δημοσίου, συν τις λnξιπρόθεσµες οφειλές του κράτους προς τους ιδιώτες.

Αυτά τα υπόλοιπα 14 δισ. πού θα τα έβρισκαν; «Από τις αγορές», δηλαδή από ιδιώτες επενδυτές, απαντούσε η κυβέρνηση Σαµαρά. Κάπου εδώ βέβαια γελάνε: ποιοι επενδυτές θα έδιναν σε ένα πτωχευμένο κράτος, του οποίου το ΑΕΠ μειωνόταν συνέχεια, 14 δισ. µέσα σε µία χρονιά (ποσό γύρω στο ένα τρίτο όλων των εσόδων του κράτους);

Να γιατί δεν υπάρχει αµφιβολία ότι το ΔΝΤ, η Κοµισιόν, η ΕΚΤ και ο Δρ. Σόϊµπλε γνώριζαν άριστα ότι δύο ήταν οι εναλλακτικές για το 2015:

⦁ Είτε η αναδιάρθρωση του χρέους που πρέσβευα και την οποία Σαµαράς, Σόϊµπλε και Σία εξόρκιζαν.

⦁ Είτε το 3ο µνηµόνιο, που ο κ. Σαµαράς υποσχόταν ότι … δε θα το πάρει και ο κ. Σόϊµπλε δήλωνε ότι δε θα το εγκρίνει.

Να γιατί, κατά την εκτίμnσn µου, ο ίδιος ο κ. Σαµαράς αποφάσισε ότι ήταν καλύτερα να κερδίσει τις εκλογές ο Σύριζα[12] . Ήλπιζε ότι η σύγκρουση µας µε την τρόϊκα θα µας έκαμπτε, δίνοντας παράλληλα άλλοθι στο Βερολίνο να «προτείνει» το 3ο µνηµόνιο, το οποίο βέβαια θα έπρεπε να χρεωθεί ο Αλέξης Τσίπρας, µε αποτέλεσµα ή να παραιτηθεί ή να ανατραπεί από τον ίδιο τον Σύριζα. Έτσι, η Νέα Δηµοκρατία θα επέστρεφε για να διαχειριστεί το 3ο µνηµόνιο που έφερε η … Αριστερά – το σενάριο της πολύφηµης «αριστερής παρένθεσης».

Το παραµύθι ότι η ανάκαµψη είχε ξεκινήσει, ή ότι βρισκόταν προ των πυλών, ήταν λοιπόν το περιτύλιγμα του πλάνου για εκείνη την «αριστερή παρένθεση» και για την εφαρμογή του 3ου μνημονίου.

Στις 21 Ιανουαρίου 2015, τέσσερις μέρες πριν από τις εκλογές, μιλούσα στο τηλέφωνο με τον Τζέιμι Γκάλμπρεϊθ εκφράζοντας τους βαθύτερους φόβους μου. οι ανοησίες περί Greek-cονery συνιστούσαν βέβαια ένα προεκλογικό πυροτέχνημα αλλά ήταν και κάτι άλλο. Έχοντας αποδεχτεί την επερχόμενη εκλογική της ήττα, η τρόϊκα εσωτερικού επένδυε[13] στο παραμύθι της ανάκαμψης ώστε να κερδίσει το παιχνίδι του καταλογισμού ευθυνών με τα τη σύγκρουση μαζί μας. Έλεγα στον Τζέιμι

«Υποστηρίζουν ότι το 3ο μνημόνιο δεν είναι αναγκαίο, έτσι ώστε, όταν θα έρθει, να το αποδώσουν στη διαπραγματευτική στάση της κυβέρνησης μας. Μάλιστα θα ερχόταν κουτί στην τρόικα, από πολιτική άποψη, η αποδοχή του 3ου μνημονίου από μια κυβέρνηση Σύριζα, καθώς αυτό θα δώσει άλλοθι στα κόμματα του κατεστηµένου για την καταστροφή που επέφεραν με το πρώτα δύο μνημόνια, αρχής γενομένης από το 2010. Θέλουν να αποφύγουν πάση θυσία την αναδιάρθρωση χρέους, με στόχο τη μετακύλιση του μη βιώσιμου χρέους μέσω ενός 3ου μνημονίου που θα το χρεώσουν σε. .. εμάς. Αν δεν πετύχουμε το κούρεμα του μη βιώσιμου κομματιού του χρέους μέχρι τον Ιούνιο [σημ.: του 2015], καταστραφήκαμε και ως χώρα και ως κυβέρνηση. Σε προσωπικό επίπεδο, Τζέιμι, να ξέρεις οτι, σε μια τέτοια περίπτωση, όλοι –οι εχθροί και σύντροφοι θα το χρεώσουν σε μένα και σε όποιον άλλον αντιταχθεί στους δανειστές απαιτώντας αναδιάρθρωση χρέους».

Ο Τζέιμι συμφώνησε οτι αν δε διατηρούσαμε ένα ενιαίο, σταθερό μέτωπο κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, με απώτατο σκοπό τη σοβαρή αναδιάρθρωση του χρέους θάταν άσχημα. Όμως ήταν βέβαιος ότι ο Αλέξης θα παρέμενε συνεπής μέχρι τέλους. Η σιγουριά προέκυπτε από τις συγκινητικές στιγμές που είχαμε μοιραστεί οι τρεις μας στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2013, μιλώντας μπροστά σε ενθουσιώδες πλήθος στο Βελλίδειο. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Τζέιμι δε συμμεριζόταν τις αμφιβολίες μου αναφορικά με τη στάση που θα κρατούσε ο Αλέξης. Η άρνηση του να ανησυχεί για τις προθέσεις του Αλέξη ενίσχυε την αισιοδοξία μου ότι είχα … άδικο. Οι κάλπες απείχαν λίγες μόνο μέρες, και χρειαζόμουν όσο μεγαλύτερη πίστη και ενθουσιασμό γινόταν. Ένα ιστορικό ατύχημα μας είχε δώσει τη σπάνια ευκαιρία να κάνουμε το πρέπον, να τα βάλουμε με μια καθεστηκυία τάξη που είχε αποτύχει οικτρά ακόμα και με τα δικά της κριτήρια και να εργαστούμε για να φέρουμε πραγματική ανάκαμψη στη ρημαγμένη χώρα. Αν δεν την εκμεταλλευόμασταν, θα ήμασταν ασυγχώρητοι[14]

`

Gree-sterιty

ίχαμε μύρια όσα προβλήματα, ωστόσο είχε και η τρόϊκα τα δικά της. Το ΔΝΤ δίσταζε εξαρχής να συνεχίσει τον ρόλο του στην τρόϊκα. οι άνθρωποί του ένοιωθαν να έχουν συρθεί στον βούρκο του Μνημονιστάν από την ευρωπαϊκή ηγεσία του, που έβαζε τις γαλλικές τράπεζες και τους προσωπικούς δεσμούς της με την ηγεσία της Γερμανίας πάνω από τους εσωτερικούς κανονισμούς και τη συνοχή του Ταμείου. Από το 2011 το ΔΝΤ εξέπεμπε σήματα ότι ήταν απαραίτητη μια μερική ανακούφιση της Ελλάδας από το χρέος της.

Το 2012 το ΔΝΤ είχε επιδιώξει ανεπιτυχώς να συγκροτήσει κοινό μέτωπο με την Αθήνα, ενάντια στο Βερολίνο. Τον Ιούνιο του 2013 είχε βγάλει στη φόρα το γεγονός ότι η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών το 2012 ήταν άκρως ανεπαρκής και αλόγιστη. Και τελικά, τον Μάιο του 2014, έφτασε να συντάξει έκθεση που έλεγε ότι «η βιωσιμότητα του χρέους παραμένει ένας παράγοντας σοβαρής ανησυχίας» μια ευγενική γλωσσική διατύπωση που ουσιαστικά έλεγε ότι υπήρχε τεράστιο πρόβλημα. Οι αναλυτές του ΔΝΤ, με τα από χρόνια θεαματικών σφαλμάτων στις αναλύσεις και στις προβλέψεις τους, είχαν επιτέλους συνειδητοποιήσει όπως και όλοι οι αξιωματούχοι της τρόϊκας με γνώσεις οικονομικών, ότι τα ίδια το θεμέλια του ελληνικού μνημονιακού «προγράμματος » ήταν σαθρά και ότι δεν υπήρχε περίπτωση επιτυχίας του.

Δείγμα της αυτοκαταστροφικής φύσης της λιτότητας παρουσιάζει το Γράφημα 2.

Ο οριζόντιος άξονας απεικονίζει την έκταση της σωρευτικής λιτότητας την πενταετία 2009-2014, δηλαδή την περίοδο από το παγκόσµιο χρήµατοοικονοµικό Κραχ µέχρι λίγο πριν από την εκλογική νίκη του Σύριζα.

Η συνολική λιτότητα της Γερµανίας ήταν 2%, της Ιταλίας 3%, της Πορτογαλίας 5,4%, του Ηνωµένου Βασιλείου 6,3%, της Ισπανίας 6,8%, της Ιρλανδίας 9% και της Ελλάδας … 18%. Ο κάθετος άξονας δείχνει τη σωρευτική αύξηση του εθνικού εισοδήµατος την ίδια περίοδο. Είναι ξεκάθαρο ότι όσο μεγαλύτερη είναι η λιτότητα τόσο μικρότερη είναι η αύξηση του εθνικού εισοδήµατος. Η θέση της Ελλάδας κάτω δεξιά στο διάγραµµα φανερώνει τη σπαρακτική ιστορία µας.

Γράφημα 2: Ο βαθµός λιτότητας στον οριζόντιο άξονα, ως η ποσοστιαία μείωση του δοµικού ελλείμματος της κυβέρνησης (ως ποσοστού του εθνικού εισοδήµατος). Ο κάθετος άξονας είναι η ονομαστική αύξηση του εθνικού εισοδήµατος την ίδια περίοδο επί τοις εκατό.

Το Γράφηµα 2 όντως αποτυπώνει πλήρως την παταγώδη αποτυχία της τρόϊκας και το γεγονός ότι όσο μεγαλύτερη είναι η λιτότητα, τόσο μεγαλύτερη η αποτυχία της.[15] Όµως, όπως θα µου έλεγε αργότερα και κατ’ ιδίαν η Κριστίν Λαγκάρντ, η τρόϊκα είχε επενδύσει πολύ µεγάλο πολιτικό κεφάλαιο σε αυτό το µισανθρωπικό σφάλµα για να το παραδεχτεί.

Την παραμονή των εκλογών δηµοσιογράφος του οικονοµικού Τύπου, σε διάλειµµα της συνέντευξης µας, µου είπε ότι µόνο κάποιος που περιφρονούσε την αλήθεια µπορούσε να υποστηρίζει ότι η Ελλάδα ανέκαμπτε. Διαφώνησα: «Δεν είναι τόσο ότι δε θέλουν να πουν την αλήθεια. Επινοούν ψέµατα κάθε τόσο εξαιτίας του πανικού τους. Αρχικά δεν ήθελαν να δυσαρεστήσουν τους τραπεζίτες, έπειτα την κυρία Μέρκελ. Τώρα φοβούνται µήπως, λέγοντας την αλήθεια, χάσουν τη δουλειά τους ».

Πράγματι, λίγο πριν κερδίσουµε τις εκλογές, η τρόϊκα , τα ΜΜΕ και η ελληνική κυβέρνηση συζητούσαν όχι πώς θα έθεταν τέρμα σε αυτόν τον ολέθριο φαύλο κύκλο, αλλά ποιό επίπεδο λιτότητας θα εξυπηρετούσε καλύτερα τις πολιτικές τους σκοπιμότητες: ο τερματισμός της λιτότητας θα ξεμπρόστιαζε την ασυνάρτητη αριθμητική της τρόϊκας ενώ µια νέα µεγάλη λιτότητα θα υπονόµευε το φρόνημα του Greek-cονery, και σε κάθε περίπτωση δε θα περνούσε από την υπάρχουσα Βουλή, στην οποία επικρατούσε διάχυτη δυσαρέσκεια.

Γι’ αυτό τον λόγο ο ελληνικός λαός ψήφισε τον Σύριζα. Δεν επρόκειτο για ξαφνικό έρωτα µε το Ριζοσπαστική Αριστερά, η οποία µέχρι πρόσφατα βρισκόταν στο πολιτικό περιθώριο. Οι ψηφοφόροι δεν είχαν κανένα συµφέρον να θέσουν σε κίνδυνο την όποια ανάκαµψη. Δεν είχαν καµία φιλοδοξία να τα βάλουν µε τις Βρυξέλλες, το Βερολίνο, το Παρίσι, τη Φρανκφούρτη και την Ουάσινγκτον. Δεν είχαν καν αντίρρηση να κάνουν περισσότερες θυσίες η να σφίξουν κι άλλο το ζωνάρι, αν υπήρχε προοπτική ανάκαµψης. Όχι, µας ψήφισαν γιατί είχαν φτάσει στο αμήν, από τις θυσίες χωρίς αντίκρισµα, από τα μέτρα δίχως μέτρο που τους οδηγούσαν σε μεγαλύτερο εξευτελισµό, αναξιοπιστία και απόγνωση, ενώ οι δήθεν κυβερνώντες πανηγύριζαν τη δήθεν ανάκαµψη για λογαριασµό τους.

Γι’ αυτό τον λόγο µας ψήφισαν όχι µόνο ριζοσπάστες και εργάτες, οδηγοί ταξί και αγρότες , αλλά και «καθώς πρέπει» συντηρητικοί, επιχειρηματίες που πάσχιζαν να τα βγάλουν πέρα, δεξιοί πατριώτες, ακόµα και καλόγεροι όσοι ουσιαστικά ενδιαφέρονταν, όπως ο Λάµπρος, ο άστεγος διερμηνέας, για όλους τους «άλλους» που ακόµη δεν είχαν πέσει στον αδηφάγο λάκκο της μη αναστρέψιμης φτώχειας.

`
Πρώτη επαφή

ατά την προεκλογική περίοδο µε προσκάλεσε να τον επισκεφθώ ο πρέσβης της Γερµανίας στην Ελλάδα. Ανταποκρίθηκα µε χαρά. Ένα απόγευµα έφτασα στο ακαλαίσθητο «φρούριο» που στεγάζει την πρεσβεία της Οµοσπονδιακής Δηµοκρατίας, πολύ κοντά στο εξίσου άχαρο κτίριο της βρετανικής πρεσβείας και όχι µακριά από τα κοµψά νεοκλασικά µέγαρα των πρεσβειών της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Αιγύπτου. Ο ψηλόλιγνος Γερµανός διπλωμάτης µου επεφύλασσε ένα µακρύ και συναρπαστικό απόγευµα. Ο Παππάς µε είχε προειδοποιήσει ότι ο πρέσβης είχε δώσει στον Αλέξη να καταλάβει ότι δεν ήταν καθόλου ικανοποιημένος µε το ενδεχόµενο να είµαι ο επόµενος υπουργός οικονοµικών. Ήταν κάτι που, αν και δεν το αμφισβητώ, ο πρέσβης δεν άφησε να διαφανεί. Αντίθετα, έδειξε ότι ανυποµονούσε να µε γνωρίσει καλύτερα.

Τον βρήκα ευφυή κι ευχάριστο συνοµιλητή, αν και σφιγµένο και, θα έλεγα, υπέρ το δέον επίµονο αναφορικά µε το τι θα έπρεπε, και τι δε θα έπρεπε, να κάνουµε αν κερδίζαµε τις εκλογές. Το μεγαλύτερο µέρος της δίωρης συνάντησης µας το αφιερώσαμε σε µια προσομοίωση των διαπραγματεύσεων που θα ακολουθούσαν, μεταξύ Αθηνών και Βερολίνου, όσον αφορά τα βασικά θέµατα της ελληνικής οικονομικής ατζέντας: χρέος, φορολογία, τράπεζες , μεταρρυθµίσεις στις αγορές προϊόντων, ιδιωτικοποιήσεις, αγορές εργασίας. Καλός γνώστης των προβλημάτων και των διαφορετικών απόψεων γι’ αυτό, δε θέλησε να κρύψει τη βασική θέση της κυβέρνησης του για την Ελλάδα και τις κυβερνήσεις της: Από τη σκοπιά του Βερολίνου, τα περί εθνικής κυριαρχίας των Ελλήνων ήταν µια πολυτέλεια εκτός θέματος, καθώς χρεοκοπήσαμε και δε δικαιούμαστε, ως κυβέρνηση, λαός, κόμματα, να διαπραγµατευόµαστε για το µέλλον µας. Να αιτούµαστε , ναι. Να ικετεύουμε, βεβαίως. Να απαιτούµε και να διαπραγµατευόµαστε, όχι. Όµως, παράλληλα έδειξε να αναγνωρίζει, σε έναν βαθµό, τη συνένοχη του Βερολίνου στην κατάρρευση της ελληνικής κοινωνικής οικονοµίας, αφήνοντας να διαφανεί µια συμβιβαστική διάθεση κάτι που αποκάλυπτε την προσωπική του πολιτική ροπή προς το SPD (το σοσιαλδημοκρατικό κόµµα της Γερµανίας).

Την ίδια µέρα ο Παππάς µου διαβίβασε επιστολή του Γεργκ Άσµουσεν γεµάτη φιλικές νουθεσίες για το τι θα έπρεπε να κάνουµε µετά την εκλογική µας νίκη. Ο Άσµουσεν ήταν από τα νεαρά υψηλά ιστάμενα στελέχη του SPD. Στο πλαίσιο της συγκυβέρνησης Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών είχε ξεκινήσει την πολιτική του σταδιοδρομία στο ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονοµικών, υπό τον Βόλφγκανγκ Σόιµπλε. Ήταν ο επικεφαλης της προσπάθειας του υπουργείου να διασώσει τις γερµανικές τράπεζες, ένας ρόλος που του πρόσφερε κύρος αλλά και την ευκαιρία να γνωρίσει από πρώτο χέρι τη διαδικασία εγκλεισµού της Ελλάδας στη φυλακή οφειλετών.

Οι υπηρεσίες του Άσµουσεν προς το Υπουργείο οικονοµικών, και βέβαια προς τις τράπεζες της Φρανκφούρτης, ανταμείφθηκαν µε µια θέση στο Διοικητικό Συµβούλιο της Ευρωπαϊκης Κεντρικής Τράπεζας, µια θέση µε τεράστιο ειδικό βάρος για έναν νέο άντρα µε λιγοστά διαπιστευτήρια στον χώρο της τραπεζικής. Από εκείνη τη θέση ο Άσµουσεν συμμετείχε « ενεργά στη μετάβαση της Ελλάδας από το 1ο στο 2ο µνηµόνιο, ενώ -και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία συμμετείχε στην κρυφή οµάδα πέντε η έξι το πολύ ιθυνόντων10 που, εν έτει 2012, εκπόνησαν το Σχέδιο Ζ το σχέδιο αποπομπής της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Αργότερα, όταν ολοκληρώθηκε η θητεία του στην ΕΚΤ, επέστρεψε στο Βερολίνο, ως υφυπουργός Εργασίας, µε µια ειδική απoστολή: να εισαγάγει για πρώτη φορά στη Γερµανία κατώτατο µισθό µια µείζων υποχώρηση της καγκελαρίου Μέρκελ προς το SPD, στο πλαίσιο της µεταξύ τους συµφωνίας σχηματισµού κυβέρνησης συνασπισµού, η οποία προκάλεσε την μήνιν του κόμματος της-των Χριστιανοδημοκρατών.

Με το που άκουσα ότι µας είχε στείλει επιστολή ο Άσµουσεν, τέντωσα τα αυτιά µου. Ήταν ένα πρόσωπο σαφώς πιο σημαντικό απ’ όσο υποδήλωνε το επίσημο προφίλ του κι επίσης ο άνθρωπος που ανέµενα ότι θα χρησιμοποιούσε η τρόϊκα ως προπομπό διερευνητικών επαφών. Ο ρόλος του ταίριαζε γάντι, Σοσιαλδημοκράτης που είχε συνεργαστεί στενά µε τον αρχισυντηρητικό Βόλφγκαvγκ Σόϊµπλε την περίοδο που κατέρρεαν οι γερµανικές τράπεζες, άνθρωπος που είχε βρεθεί στο τιμόνι της ΕΚΤ το 2012, όταν βρισκόταν στο τραπέζι το Grexιt -ώσπου πάτησε πόδι ο Μάριο Ντράγκι, στέλνοντας σήµα στην καγκελάριο Μέρκελ να το αποσύρει από το τραπέζι-ένας από τους ελάχιστους αξιωματούχους που είχαν επεξεργαστεί το Σχέδιο Ζ της ΕΚΤ, γνωρίζοντας έτσι καλύτερο από τον καθένα πόσο µεγάλο θα ήταν το κόστος της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ όχι µόνο για τη χώρα µας αλλά για την ευρωζώνη ολόκληρη.

Το βασικό στοιχείο της επιστολής Άσµουσεν ήταν η προσπάθειά του να µας συστήσει έναν άλλο, ακόµη πιο σημαντικά, αξιωµατούχο τον Τόµας Βίζερ. Ο Βίζερ και ο Άσµουσεν είχαν δουλέψει µαζί σε πολλές «οικοστολές» του βαθέος ευρωπαϊκού κατεστηµένου, συμπεριλαμβανομένης της εκπόνησης του προαναφερόµενου Σχεδίου Ζ για το Grexιt. Το ότι ο Βίζερ έλυνε και έδενε εντός της γραφειοκρατίας της ΕΕ και, ιδίως, εντός της τρόϊκας το γνώριζα καλά. Ως πρόεδρος του Eurοgrοup Working Grouρ, της Οµάδας Εργασίας του Eυrogroup, ήταν επικεφαλης των εκπροσώπων των υπουργείων οικονοµικών που υποτίθετο ότι προετοίμαζαν τις συναντήσεις του Eurοgrοup σε τεχνικό επίπεδο, ώστε οι υπουργοί οικονοµικών να επικεντρώνονται στις πολιτικές διαφωνίες τους τουλάχιστον αυτή ήταν η θεωρία. Θεωρητικά, λοιπόν, ο Τόµας Βίζερ ήταν το Νο 2 του Γερούν Ντάισελμπλουµ, του Ολλανδού υπουργού οικονοµικών και προέδρου του Eurοgrοup. Ουσιαστικά όµως ήταν κάτι πολύ περισσότερο από αυτό ήταν ο κεντρικός κρίκος της τρόϊκας. Αντίθετα µε τον Ντάισελμπλουμ, που ήταν ένας δοτός (από τον κ. Σόϊµπλε και την κ. Μέρκελ) πρόεδρος του Eurοgrοup χωρίς ουσιαστικές εξουσίες, ο Βίζερ έπαιζε κεντρικό ρόλο στη διαµόρφωση της τακτικής και των θεσµών της τρόϊκας, ήταν πιο ισχυρός ακόµα και από τον Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Eπιτροπής, και σαφώς σημαντικότερος από τον Πιερ Μοσκοβισί, τον επίτροπο Οικονοµικών Υποθέσεων. Ο Τόµας Βίζερ, εν κατακλείδι, ήταν κάτι σαν σκιώδης γενικός διευθυντής του γραφειοκρατικού μηχανισμού της ευρωζώνης.

Στο μέιλ του ο Άσµουσεν κρατούσε µια στάση κεντροαριστερού εν δυνάµει συµµάχου της νέας κυβέρνησης µας. Mας έγραφε µε το ύφος «συντρόφου» που επιθυµούσε να µας δει να τα πηγαίνουμε καλά. Σε αυτό το πνεύµα, µας ζητούσε να εµπιστευόµαστε και να συνεργαζόμαστε µε τον Βίζερ, περιγράφοντας τον ως «φίλο», «αξιόπιστο», «έντιµο» και «άνθρωπο-κλειδί στον μηχανισμό των Βρυξελλών». Επίσης ο Άσµουσεν άφηνε να εννοηθεί ότι ο Βίζερ θα µας βοηθούσε να εξασφαλίσουμε τον χρόνο που χρειαζόμασταν για να διεξαγάγουμε τις διαπραγματεύσεις µας. Σύµφωνα µε τον Άσµουσεν, ο Βίζερ πρότεινε την «επιµήκυνση του προγράµµατος» ως «µια καλή λύση, προκειµένου να διασφαλιστεί µια κάποια προστασία για την Ελλάδα ενώ θα διεξάγεται η βαθύτερη αναδιαπραγμάτευση. θα ήταν καλό ίσως η οικονοµική οµάδα μας να σπεύσει να έρθει σε επαφή µαζί του με τα τις εκλογές». Ο Άσµουσεν κατέληγε λέγοντας: «Αν µπορώ να βοηθήσω σε οτιδήποτε, είµαι στη διάθεση σας».

Ακουγόταν ορθό, πρέπον, αισιόδοξο. Η προηγούµενη κυβέρνηση είχε διαπραγματευτεί µε την τρόϊκα µια επιµήκυνση που έληγε έναν μήνα µετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης µας, σχεδιασµένο ως γκιλοτίνα που θα µας έκοβε το κεφάλι και σε καµία περίπτωση ως ένα χρονικό διάστημα στο οποίο θα πρόεκυπτε µια έντιμη, βιώσιμη συµφωνία. Οπότε ναι, προφανώς θέλαµε µια περαιτέρω επιµήκυνση που θα λειτουργούσε ως γέφυρα προς την αµοιβαίως επωφελή συµφωνία που αποζητούσαμε. Και αν οι «σοσιαλδημοκράτες» Βίζερ και Άσµουσεν ήθελαν να βοηθήσουν, αυτό ήταν θαυμάσιο. Ήθελαν όµως;

Ο Άσµουσεν είχε επισυνάψει ένα ανυπόγραφο non-paper11 γραµµένο από τον Βίζερ, το οποίο ξεκινούσε διπλώνοντας το απολύτως προφανές, ότι δηλαδή η κυβέρνηση µας «θα βρεθεί αντιμέτωπη µε µια πολύ δύσκολη κατάσταση έλλειψης ρευστότητας ». Ακολουθούσε µια ξερή δήλωση να μην περιµένουµε να λάβουµε ούτε καν τα δικά µας χρήματα, εκείνα που µας χρωστούσε η ΕΚΤ (γύρω στο 1,9 δισ. κέρδη από τα οµόλογα µας του SMP που κατείχε και που είχε συμφωνήσει να µας επιστρέψει) πόσο μάλιστα τα νέα δανεικά που είχε συμφωνήσει η προηγούµενη ελληνική κυβέρνηση και που απαιτούνταν για να συνεχίζεται η προσποίηση ότι (δήθεν) το ελληνικό κράτος αποπληρώνει το χρέος του. Παράλληλα, ο Βίζερ καθιστούσε σαφές ότι η τρόικα ανέμενε να ανταποκριθούµε στις δανειακές υποχρεώσεις µας πλήρως, την ώρα που η ίδια δε θα ανταποκρινόταν στις δικές της υποχρεώσεις! Χωρίς αιδώ, ανερυθρίαστα, µας προειδοποιούσε, λες και χρειαζόμασταν τον Βίζερ να µας το πει, ότι η ασφυξία της Ελληνικής κυβέρνησης που θα προκαλούνταν από τις δικές τους πράξεις θα οδηγούσε σε «προβλήματα ρευστότητας» και, αναπόδραστα, σε «ένταση στις αγορές». Κοντολογίς, ο Βίζερ µας διεμήνυε το εξής:

Θα σας πιέσουµε τόσο πολύ και τόσο φανερά ώστε οι επενδυτές θα αποσυρθούν από την Ελλάδα, οι καταθέτες θα επιταχύνουν το άδειασµα των λογαριασμών τους και η κυβέρνησή σας θα πάει από ασφυξία. Αυτό είναι το μαστίγιο.

Ακολουθούσε το καρότο. Η τρόϊκα θα µπορούσε να µας δώσει µια παράταση της τρέχουσας, δεύτερης δανειακής συµφωνίας, παρέχοντας µας µια νέα προθεσµία, πέρα από την γκιλοτίνα της 28ης Φεβρουαρίου 2015, κι επίσης θα δέχονταν να αυξήσει τη µέγιστη αξία, την οποία καθόριζε η ΕΚΤ, των έντοκων γραμματίων που είχαµε δικαίωµα να εκδίδουµε για γρήγορο δανεισµό σε µετρητά (ουσιαστικά, το όριο της πιστωτικής κάρτας του Δημοσίου), έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε κάποια επιπλέον µετρητά για να πληρώσουµε το ΔΝΤ τον Μάρτιο.12 Αυτά υπό ιόν όρο να δείξουμε «διάθεση συνεργασίας» µε την τρόικα.

Το μήνυμα ήταν απολύτως ξεκάθαρο: θα µας υπέβαλλαν σε χρήµατοοικονοµικό και δηµοσιονοµικό εικονικό πνιγµό ώσπου να συµφωνήσουµε να συμμετάσχουμε στο νοσηρό τελετουργικό του παρατεινόμενου χωρίς αντίκρισµα δανεισµού, για τον τερµατισµό του οποίου είχαµε εκλεγεί. Αφού διάβασα το μέιλ, ενηµέρωσα για την κατάσταση τον Αλέξη και τον Παππά. Όπως αναµέναµε, τους είπα, οι αρχιερείς της τρόϊκας έθεταν σε εφαρμογή το σχέδιο στραγγαλισµού µας. Άδραξα την ευκαιρία για να υπενθυμίσω το άτυπο συμβόλαιο µας: Από τη µία, ήταν σημαντικό να διασφαλίσουμε την επιµήκυνση που προσέφερε ο Βίζερ, πέρα από την 28η Φεβρουαρίου, προκειµένου να έχουμε περιθώριο ελιγµών. Από την άλλη, όµως, αυτό θα βοηθούσε µόνον εφόσον ήμασταν έτοιµοι να πυροδοτήσουµε, σε περίπτωση που οι πιστωτές αρνούνταν να διαπραγµατευτούν καλόπιστα, (α) τη στάση πληρωµών µας προς την τρόϊκα (αρχής γενοµένης με το ΔΝΤ και, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, την ΕΚΤ), (β) το µονοµερές κούρεµα των οµολόγων SMP της ΕΚΤ και (γ) την εφαρμογή του παράλληλου συστήµατος πληρωμών. Και οι δύο µε διαβεβαίωσαν ότι αυτό ακριβώς θα κάναµε.

Με αυτή τη διαβεβαίωση δεδομένη, κάθισα να συντάξω την απάντηση µας στον Βίζερ. Έθεσα δύο κρίσιµα ζητήματα, µε µετριοπάθεια και προθυµία συνεργασίας. Το πρώτο αφορούσε τα κέρδη µας από τα οµόλογα του SMP, που ο Βίζερ είχε πει να μην περιµένουµε να τα εισπράξουµε από την τρόϊκα «Το να αρνείστε να δώσετε στην Ελλάδα τα χρήματα της , και µάλιστα ασυζητητί», έγραψα, «Είναι αδικαιολόγητο, ακόµη και αν προηγούµενες Ελληνικές κυβερνήσεις έχουν συναινέσει σε νομικισμούς που θα δικαιολογούσαν κάτι τέτοιο. Θεωρούµε πως αυτά τα κεφάλαια πρέπει να αποδεσμευθούν αµέσως από την ΕΚΤ. Κατ’ αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η χρηματοδότηση των αποπληρωμών της Ελλάδας προς το ΔΝΤ µε δικά της περιουσιακά στοιχεία µέχρι και τον Μάρτιο

Κατά δεύτερο λόγο, αναφέρθηκα στην έμμεση πλην σαφή απειλή του Βίζερ ότι θα προέκυπτε «ένταση στις αγορές», η οποία έµοιαζε µε αντίλαλο της εμπρηστικής δήλωσης Στουρνάρα στις 15 Δεκεμβρίου:

Η προεξόφληση ενός δυνητικού αδιεξόδου πράγματι δηµιουργεί αβεβαιότητα που, µε τη σειρά της, µπορεί να προκαλέσει προβλήματα ρευστότητας. Όμως σε τι οφείλεται αυτή η προεξόφληση του αδιεξόδου;
Οφείλεται στην επιµονή των αξιωματούχων της ΕΕ και της ΕΚΤ να υποταχθεί η νέα ελληνική κυβέρνηση, µέσα σε λίγες µόλις µέρες από την εκλογή της, σε ένα αποτυχημένο δηµοσιονοµικό και μεταρρυθμιστικό πρόγραµµα που εκλέχθηκε για να αναδιαπραγµατευτεί.
Η δηµοκρατική Ευρώπη πρέπει να δώσει στην Ελλάδα δηµοσιονοµικό χώρο που θα επιτρέψει στη νέα κυβέρνηση να καταθέσει προτάσεις που συνιστούν το θεµέλιο µιας βιώσιµης συµφωνίας. Το πρόβλημα ρευστότητας δεν το προκαλούν οι απολύτως λογικές προτάσεις της νέας κυβέρνησης µας αλλά η άρνηση να παραχώρησης αυτού του δηµοσιονοµικού χώρου στη νέα ελληνική κυβέρνηση.

Ως εκ τούτου, το να παρουσιάζει κανείς αυτά τα προβλήματα ρευστότητας ως εξωγενή σηµαίνει ότι δεν εννοεί να παραδεχτεί την ευθύνη της ΕΚΤ και της ΕΕ για τη δηµιουργία τους.

Όταν έστειλα το µέιλ, ήταν στο σπίτι η Δανάη, και σε λίγο θα φεύγαµε για να παραστούµε σε κάποια προεκλογική συγκέντρωση. Με ρώτησε πάνω σε τι δούλευα. «Πάνω σε µια υπέροχη καινούρια φιλία», απάντησα.

`

Δηµοκρατία µε το πιστόλι στον κρόταφο

ύο µέρες προτού ανοίξουν οι κάλπες της 25ης Ιανουαρίου 2015 οι φίλοι µου στον Σύριζα αγωνιούσαν µόνο για το µέγεθος της επικείµενης νίκης µας και για το αν θα εξασφαλίζαµε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή. Όµως εµένα αλλού έτρεχε ο νους µου.

Τρεις µέρες νωρίτερα ο Γκλεν µου είχε επιβεβαιώσει µέσω µέιλ ότι έσφιγγε η θηλιά. Από τις 15 Δεκεμβρίου 2014, οπότε ο Στουρνάρας µεγέθυνε τον τραπεζικό πανικό τον οποίο είχε πυροδοτήσει ο Σαµαράς, οι καταθέτες είχαν αποσύρει 9,3 δισ. από τις ελληνικές τράπεζες, µε τον ρυθµό ανάληψης να έχει φτάσει το 1 δισεκατομμύριο ανά µέρα. Μέχρι τις εκλογές 11 δισ. είχαν βγει στο εξωτερικό ή είχαν παραχωθεί κάτω από στρώματα. Οι τράπεζες, προκειµένου να δώσουν τόσα χρήματα, είχαν αναγκαστεί να αυξήσουν την εξάρτησή τους από την ΕΚΤ στο ύψος των 60 δισεκατομμυρίων και βάλε. Η απειλή του Μάριο Ντράγκι να κλείσει τις τράπεζες δηµιουργούσε ακριβώς τις συνθήκες που θα του παρείχαν τη δικαιολογία να την πραγματοποιήσει.

Στην τελική ευθεία για τις εκλογές ο µοναδικός μελλοντικός συνάδελφος στην κυβέρνηση µε τον οποίο κατάφερα να μοιραστώ τους φόβους µου υπήρξε ο Σπύρος Σαγιάς. Τον συναντήσαµε µε τη Δανάη στο διαµέρισµα του στο Παλαιό Φάληρο, κοντά στο πατρικό µου σπίτι όπου είχα περάσει τα παιδικά µου χρόνια. Αφού µας υποδέχθηκε στο ισόγειο ο προσωπικός φρουρός του, ανεβήκαμε µε το ασανσέρ στο διακοσμημένο µε έργα σύγχρονης ελληνικής τέχνης ρετιρέ, µε θέα στη µαρίνα. Ο Σαγιάς µε καθησυχαστική βαθιά φωνή µας ζήτησε να τον συγχωρέσουμε που δεν ήταν σε φόρµα. Είχε προβλήματα µε την καρδιά του, που, όµως, ούτε θόλωναν τη σκέψη του ούτε στόµωναν την οξυδέρκειά του.

Ο Σαγιάς δεν ήταν πολιτικός, αλλά, όπως συστήθηκε µεταξύ σοβαρού και αστείου, συστημικός δικηγόρος.13 Πανταχού παρών από τη δεκαετία του 1980 στις µεγάλες επιχειρηματικές συµφωνίες µεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, είχε συνεισφέρει τις δικηγορικές υπηρεσίες του σε ιδιωτικοποιήσεις, µεγάλα κατασκευαστικά έργα, συγχωνεύσεις κτλ. Μέχρι πρόσφατα παρείχε νοµικές συµβουλές, µεταξύ άλλων, στην Cosco, τον κινεζικό όµιλο που είχε αποκτήσει επί κυβερνήσεως Καραµανλή δύο από τις προβλήτες κοντέινερ του Πειραιά και που ανυποµονούσε να εξασφαλίσει το σύνολό του, µια ιδιωτικοποίηση την οποία ο Σύριζα απέρριπτε µετά βδελυγµίας. Όταν ο Παππάς µε πληροφόρησε ότι ο Σαγιάς θα γινόταν γραμματέας του Υπουργικού Συµβουλίου, εξεπλάγην αλλά όχι αρνητικά. Αν και δεν καταλάβαινα πώς κόλλαγε ένας μεγαλοδικηγόρος όπως ο Σαγιάς µε τον Σύριζα, τουλάχιστον θα είχαµε στην οµάδα έναν νοµικό μπαλαντέρ, έναν γνώστη των τεχνικών αναγκών του νοµοθετείν κι επιπλέον έναν ειδήμονα στα ένοχα μυστικά του «παλαιού καθεστώτος».

Ο Σαγιάς µπήκε κατευθείαν στο θέµα που πρωτίστως µε απασχολούσε, ρωτώντας πώς ακριβώς θα προσπαθούσε να µας προκαλέσει ασφυξία η ΕΚΤ. Του απάντησα ότι η ασφυξία θα ερχόταν σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, µε απλή πλειοψηφία του Διοικητικού Συµβουλίου της ΕΚΤ, ο Μάριο Ντράγκι θα διέκοπτε την απευθείας παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες (αποσύροντας το λεγόµενο waiνer), παραπέμποντας τες για παροχή ρευστότητας στην Τράπεζα της Ελλάδος του Στουρνάρα, για πιο ακριβό βραχυπρόθεσμο δανεισµό από τον λεγόµενο ELA.14 Έπειτα, σε δεύτερη φάση, θα ήταν στη διακριτική ευχέρεια των δύο τρίτων του Διοικητικού Συµβουλίου της ΕΚΤ να «κόψουν» και τον ELA της Τράπεζας της Ελλάδος, ουσιαστικά κλείνοντας τις τράπεζες καθώς η παντελής άρνηση παροχής ρευστότητας θα σήμαινε ότι τα γκισέ των τράπεζών θα ξέµεναν από ρευστό χρήμα, οι καταθέτες θα προσέρχονταν κατά χιλιάδες, µπας και προλάβουν να σηκώσουν τις καταθέσεις τους πριν εξαντληθεί το ρευστό, και, έτσι, τα τραπεζικά καταστήµατα θα έκλειναν, ό,τι και να έκανε η ελληνική κυβέρνηση.

Κατέληξα πληροφορώντας τον Σαγιά ότι, ήδη από την 21η Ιανουαρίου 2015, δύο από τις τέσσερις συστημικές, τράπεζες της Ελλάδας είχαν καταφύγει στον ELA της Τράπεζας της Ελλάδος του Στουρνάρα, ουσιαστικά δηλώνοντας ότι είχαν ξεµείνει από εχέγγυα-τίτλους που η ΕΚΤ θεωρούσε φερέγγυα. «Το σκηνικό έχει στηθεί», είπα εν κατακλείδι. «Απλώς µας περιµένουν να ανέβουµε στη σκηνή». Έπειτα περιέγραψα τη βασική αποτρεπτική στρατηγική µας και την ουσία του άτυπου συµβολαίου µου µε τον Αλέξη, τον Παππά και τον Δραγασάκη, το οποίο είχε αποτελέσει προϋπόθεση για να αναλάβω το υπουργείο οικονοµικών. Έδειχνε να συµφωνεί µε το σχέδιο.

«Τι σε φέρνει, λοιπόν, σε αυτή την κυβέρνηση;» ρώτησα. «Δεν είναι προφανές από το βιογραφικό σου, Σπύρο». «Το κάνω µόνο επειδή πιστεύω στον Αλέξη», απάντησε. Πρόσθεσε πως στα νιάτα του έκλινε προς την Αριστερά. Ακόµη και αφού βρέθηκε στην καρδιά του κατεστηµένου, παρέχοντας του µε ουκ ευκαταφρόνητο αντίτιµο τις νομικές υπηρεσίες που λάδωναν τα γρανάζια της καθεστηκυίας τάξης, βαθιά µέσα του διατηρούσε ρωµαντικό δεσµό µε την Αριστερά. Συνέχισε λέγοντας µου:

«Έτσι, όταν γνώρισα τον Αλέξη, αποφάσισα να θέσω στη διάθεση του την πείρα µου. Δεν είµαι εδώ για τον Σύριζα. Θα χάσω χρήματα αφήνοντας τη δουλειά µου. Είµαι εδώ για να προστατεύσω τον Αλέξη. Θα χρειαστεί πολλή προστασία. Το ίδιο κι εσύ. Να είσαι βέβαιος, Γιάνη, ότι όλοι θα προσπαθήσουν να σε υπονοµεύσουν, από τους πιο αδίστακτους τραπεζίτες έως τον Δραγασάκη και όλους τους άλλους στον Σύριζα[ΔΖ16] . θα αγριέψει πολύ το πράγµα».

Τελικά δεν ήµουν µόνο εγώ αγχωµένος εν όψει της διακυβέρνησης µας.

Αποφάσισα ότι συμπαθούσα τον Σαγιά. Ναι, έφερε το στίγµα δεκαετιών συνεργασίας µε την ολιγαρχία και δεν τον ενδιέφερε να το κρύψει, ωστόσο έτεινα να εµπιστεύοµαι περισσότερο ανθρώπους που είχαν γνωρίσει και είχαν υπηρετήσει το κατεστηµένο απ’ ότι άγουρους ζηλωτές που δε θέλουν πολύ για να μεταφορτωθούν σε υπηρέτες του. Η ειλικρίνειά του, οι προσωπικοί λόγοι που προέβαλλε για τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση, οι προειδοποιήσεις του σχετικά µε τον Δραγασάκη και τους συριακούς ευαγγελιστές, αλλά και το έργα τέχνης στους τοίχους του διαμερίσματος του µε έκαναν να νιώσω άνετα µαζί του.

Καθώς φεύγαµε, µου εκμυστηρεύτηκε ότι αµφιταλαντευόταν. «Ακόµη δεν είµαι εκατό τους εκατό σίγουρος ότι θα δεχτώ τη θέση», µου είπε. «Πρέπει να τη δεχτείς !» τον προέτρεψα. «Ζούµε µια άλλη 28η 0κτωβρίου», πρόσθεσα, «δεν µπορούµε να µείνουµε αμέτοχοι ». «θα το σκεφτώ», είπε µε τρόπο που µε έκανε να πιστέψω ότι θα δεχόταν. Όταν επιστρέψαµε στο διαµέρισµα µας, είδα ένα μέιλ από τον Τζέϊμι, ο οποίος ρωτούσε «Ποια ακριβώς είναι η ατζέντα, απ’ όσο γνωρίζεις;». «Να μη µας στραγγαλίσουν η τρόϊκα και οι ντόπιοι τραπεζίτες από την πρώτη κιόλας εβδοµάδα!» απάντησα.

Κάνοντας τους υπολογισµούς µου, µε τη βοήθεια του Γκλεν, διαπίστωσα ότι, µόνο το 2015, το ελληνικό κράτος θα χρειαζόταν 42,4 δισεκατοµµύρια ευρώ, ποσό που ισοδυναµούσε µε το 24% του εθνικού εισοδήµατος, για πληρωµή η μετακύλιση του συνόλου των χρεών. Ακόµη και αν η τρόϊκα µας κατέβαλλε χωρίς νέους όρους όλες τις εναποµείνασες δόσεις του 2ου μνημονιακού δανείου, θα µας έλειπαν 12 δισεκατοµµύρια. Για µια χώρα που δεν µπορούσε να δανειστεί από ιδιώτες, µε τα ταμεία άδεια και µε οικονοµικά εξαθλιωµένους πολίτες, αυτές οι αποπληρωμές σήμαιναν µόνο ένα πράγµα: τη λεηλάτηση των όποιων κεφαλαίων είχαν αποµείνει στα ασφαλιστικά ταμεία, στους δήµους, στα νοσοκοµεία και στις ΔΕΚΟ και τον περαιτέρω δανεισµό από την τρόϊκα µε όρους επαιτείας και µε την υπόσχεση περαιτέρω ξεζουμίσματος συνταξιούχων, δήμων, νοσοκοµείων και ΔΕΚΟ, στον βωµό της επιστροφής και αυτών των χρημάτων στην τρόικα. Μόνο µε λοβοτοµή θα µε έπειθαν ότι η αναδιάρθρωση χρέους, για την οποία αποφάσισα να κατέβω στον εκλογικό στίβο, µπορούσε να αναβληθεί κι άλλο.

Την ηµέρα των εκλογών µε πλησίαζαν άνθρωποι στον δρόµο και µε έβαζαν να υποσχεθώ ότι δε θα αθετούσα τον λόγο µου. «Σε στηρίζουμε, αλλά μην τολμήσεις να µας το γυρίσεις, γιατί κάτι τέτοια δε θα τα ανεχθούµε, ακούς;» ήταν το οµόφωνο µήνυµα τους.

`

Ανάρμοστοι εταίροι

`

νώ ο Αλέξης προετοίμαζε τη σύνθεση του υπουργικού του συμβουλίου, προσπαθούσα να περιορίσω τον αριθμό των δυνητικών εχθρών μας. Ο Γκλεν πρότεινε να πάρω με το μέρος μου τους ξένους θεσμικούς ιδιώτες επενδυτές. Δύο ήταν οι λόγοι.

Πρώτον, η Ελλάδα όφειλε πλέον σε αυτούς πολύ μικρό ποσοστό του χρέους της , καθώς οι μεγάλες τράπεζες είχαν εξοφληθεί πλήρως από τα μνημονιακά δάνεια (στην πραγματικότητα, μόλις το 15% του συνολικού χρέους οφειλόταν πλέον σε ιδιώτες). Δεύτερον, ήξεραν … αριθμητική-αντιλαμβάνονταν δηλαδή το βασικό μου επιχείρηµα ότι άνευ σοβαρής αναδιάρθρωσης του χρέους μας προς την τρόϊκα Ελλάς γιοκ, και μαζί με την Ελλάδα θα βούλιαζαν και τα επιχειρρηματικά τους σχέδια για την περιοχή μας. Γιατί να μην έχουμε λοιπόν στο πλευρό μας πλούσιους, ισχυρούς και καλά δικτυωμένους ανθρώπους, αντί να τους αντιμετωπίζουμε προκλητικά;

Ο Γκλεν πρότεινε να τους καθησυχάσω με μια δήλωση του τύπου: «Δεν προβλέπουμε να υπάρξει ανάγκη περαιτέρω αναδιάρθρωσης του ελληνικού δημόσιου χρέους προς τους επενδυτές του ιδιωτικού τομέα». Τελικά η δήλωση που επέλεξα να κάνω ήταν ακόμα πιο κατηγορηματική και φιλική προς τους ιδιώτες επενδυτές. Τους μήνυσα ότι όχι μόνο δεν αναγνωρίζαμε την ανάγκη για κούρεμα των χρεών μας προς ιδιώτες , αλλά και ότι ήμασταν «αντίθετοι στην ιδέα».

Με το μυαλό στα του χρέους και της επικείμενης σύγκρουσης με την τρόϊκα , είχα λιγοστό χρόνο να αφιερώσω στις -και ομολογώ ελάχιστο «ενδιαφέρον για τις εσωκομματικές διαβουλεύσεις και τη διαδικασία διορισμού των μελών του υπουργικού συμβουλίου. Η κύρια αγωνία μου ήταν να εξασφαλίσει ο Σύριζα την απόλυτη πλειοψηφία ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο κυβέρνησης συνεργασίας. Αν έπρεπε να συνεργαστούμε με κάποιο μικρότερο κόμμα, ποιό θα ήταν αυτό; Εξαιρουμένων εκ προοιμίου των κομμάτων που είχαν κυβερνήσει μέχρι στιγμής και είχαν φέρει τα μνημόνια, του ΚΚΕ, που απλώς δεν ενδιαφερόταν, και φυσικά της ναζιστικής Χρυσής Αυγής, υπήρχαν δύο επιλογές.

Η μία ήταν το Ποτάμι. Με τον Σταύρο Θεοδωράκη, τον πρόεδρο και ιδρυτή του Ποταµιού, και τη σύντροφο του η Δανάη κι εγώ είχαμε αναπτύξει αγαθές, θα έλεγα φιλικές, σχέσεις. Στην ουσία, ήταν η προέκταση της συνεργασίας μου με τον Σταύρο στο πλαίσιο της εκτενούς αρθρογραφίας μου στο protagon.gr, το οποίο εκείνος είχε ιδρύσει προτού δημιουργήσει το Ποτάμι. Πολλά από τα στελέχη του Ποταμιού ήταν, άνθρωποι τους οποίους γνώριζα, κυρίως μέσα από το protagon, και τους οποίους συμπαθούσα άλλους λιγότερο, άλλους περισσότερο. Επιπλέον, το κόμμα του Σταύρου είχε σωστές, προωθημένες θέσεις σε ζητήματα ατομικών δικαιωμάτων, Π.χ. όσον αφορά τα δικαιώματα των γκέι, την ανάγκη διαχωρισμού κράτους-εκκλησίας, τον ρατσισμό. Yπήρχε, όμως, ένα σοβαρό κώλυμα: το Ποτάμι είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ της τρόϊκας και, συστηματικά , παρά τις τόσες ευκαιρίες που είχα δώσει στον Σταύρο, αρνούνταν να πει έστω και μια ελάχιστη επικριτική κουβέντα για τους τραπεζίτες και τη χυδαία διαπλοκή που έχτιζαν με χρήματα των φορολογουμένων, τόσο στον χώρο του Τύπου, κυρίως του ηλεκτρονικού, όσο και γενικότερα.
Αν σχηματίζαμε κυβέρνηση συνεργασίας με το Ποτάμι, ήξερα τι θα. γινόταν: Αρχικά θα συμφωνούσαν να προσέλθουμε στις διαπραγματεύσεις με την τρόϊκα αλλά, παράλληλα, θα πρόσθεταν: Διαπραγματεύσου όσο σκληρά θέλεις αλλά δήλωσε εξαρχής ότι δε θα έρθεις σε καμία περίπτωση σε ρήξη μαζί τους! Οπότε θα γύρναγα και θα τους έλεγα εκείνο που έλεγα από το 2010: Αν δεν είσαι διατεθειμένος έστω να διανοηθείς την περίπτωση να αποχωρήσεις από μια διαπραγμάτευση, δεν έχει νόημα να μπεις καν στο δωμάτιο των διαπραγματεύσεων. Με αυτό το σκεπτικό κατέληξα στο συμπέρασμα ότι κυβερνητικός συνασπισμός με το Ποτάμι θα ήταν άσκοπος. Η τρόϊκα θα ήξερε ότι, μόλις πατούσε το κουμπί για να κλείσει τις τράπεζές, το Ποτάμι θα μας εγκατέλειπε και θα με κατακεραύνωνε στη Βουλή για τη ρήξη με τους πιστωτές. Καλύτερα να αφήναμε τον κ. Σαμαρά να κυβερνήσει παρά να μπούμε στην περιπέτεια μιας κυβέρνησης συνεργασίας όπου ο βασικός μας εταίρος θα μας τραβούσε το χαλί κάτω από τα πόδια τη στιγμή που θα το επέλεγε η τρόϊκα.

Όταν συζήτησα το θέμα με τον Αλέξη, προεκλογικά, κατάλαβα ότι η ηγεσία του Σύριζα και ειδικά ο Αλέξης είχαν ήδη πάρει την απόφαση τους έχοντας ήδη έρθει σε συµφωνία µε τον Πάνο Καµµένο, τον αρχηγό των Ανεξάρτητων Ελλήνων (ΑΝΕΛ). Η απόφαση εκείνη είχε µια λογική που, όµως, δεν αρκούσε για να ακυρώσει τη ναυτία που µε έπιανε στην ιδέα και µόνο µιας συγκυβέρνησης µε τον κ. Καµµένο. Οι ΑΝΕΛ, αν το καλοσκεφτούμε, ήταν κύηµα της θλιβερής παράνοιας του Μνηµονιστάν. Κάτι σαν σύµπτωµα της χρεοδουλοπαροικίας µας, µια µορφή μετάλλαξης της Λαϊκής Εθνικιστικής Δεξιάς σε αντισυστηµικη παράταξη που συνδυάζει τη σφοδρή αντίθεση στα δεσµά των µνηµονίων µε σκοταδιστικές θέσεις για κοινωνικά θέµατα, υπερεθνικισµό, υφέρποντα ρατσισµό, έντονο σεξισµό και αχαλίνωτη οµοφοβία.

Σαν να µην έφταναν αυτά, ο Καµµένος όταν επιρρεπής στη γελοία συνωµοσιολογία, την οποία έστρεφε κατά το δοκούν εναντίον οποιουδήποτε αντιπαθούσε φέρνοντας κατά νου τις αντισημιτικές θεωρίες συνωµοσίας που συνδυάζουν µικρές αλήθειες για να δημιουργήσουν τεράστια ψέµατα. Δεδοµένου µάλιστα ότι, σχετικά πρόσφατα, είχα καταθέσει σε δικαστήριο εναντίον του Καµµένου, υπερασπιζόμενος τον φίλο και συνάδελφό µου Αντρίκο Παπανδρέου (γιό του Ανδρέα Παπανδρέου και αδελφό του πρώτου µνηµονιακού πρωθυπουργού της χώρας), η ιδέα της συγκατοίκησης στο υπουργικό συµβούλιο µε τον Πάνο Καµµένο δε µε έκανε να πετάω από τι χαρά µου.15

Οµως ο Αλέξης δε µου άφησε περιθώριο να αναπτύξω τις αντιρρήσεις µου την ώρα που µου ανακοίνωσε την απόφαση του για συγκυβέρνηση µε τους ΑΝΕΛ σε περίπτωση µη αυτοδυναµίας µας. Μου είπε πως, δεδοµένης της παγίδας που µας είχαν στήσει η κυβέρνηση Σαµαρά και η τρόικα, συνωμοτώντας προκειµένου να έχουµε το πολύ έναν µήνα για να διαπραγµατευτούµε πριν πέσει η γκιλοτίνα της 28ης Φεβρουαρίου,16 είχαµε υποχρέωση να σχηματίσουμε κυβέρνηση αµέσως χωρίς την παραµικρή καθυστέρηση. Συνεργασία µε το Ποτάµι θα απαιτούσε χρονοβόρες διαπραγµατεύσεις και θα κατέληγε, όπως είχα συµπεράνει κι εγώ, σε εύθραυστη κυβέρνηση, η πλειοψηφία της οποίας στη Βουλή θα εξαφανιζόταν µε ένα νεύµα των τροϊκανών.

Όπερ µεθερµηνευόµενον, κατέληξε ο Αλέξης, δεν έχουµε άλλη επιλογή παρά µια κυβέρνηση συνεργασίας Σύριζα-ΑΝΕΛ. «Ναι, αλλά µε τα κοινωνικά θέµατα; Με το ζητήματα των ατοµικών δικαιωµάτων; Πώς θα συγκυβερνήσουμε µε κόµµα βαθιά αντιδραστικό στα ζητήματα των προσφύγων, του ρατσισμού, του πολιτικού γάµου, των δικαιωµάτων των γκέι, … » «Το µόνο που ζητά ο Καµµένος», µε διέκοψε ο Αλέξης, «είναι το Υπουργείο Άµυνας κι ένα η δύο υφυπουργεία ήσσονος σηµασίας, µε αντάλλαγµα να µας αφήσει να διαπραγµατευτούµε χωρίς να έχουµε εκπρόσωπο της τρόϊκας στο υπουργικό συµβούλιο και να αποφανθούμε εµείς για τα κοινωνικά ζητήματα. Το ότι είναι η µόνη µας επιλογή είναι ηλίου φαεινότερο », είπε συµπερασµατικά.

Όπως φάνηκε τους επόμενους µηνές, ο Αλέξης δεν είχε άδικο. Πράγµατι ο Καµµένος και οι συνάδελφοί του, αν εξαιρέσουµε κάποιες δηλώσεις τούς που µε έκαναν να τραβώ τις λιγοστές τρίχες της κεφαλής µου, κράτησαν τον λόγο τους και δεν παρενέβησαν ούτε στις διαπραγµατεύσεις ούτε και στα κοινωνικά θέματα.17 Μάλιστα, την πρώτη φορά που συναντηθηκαμε στη Βουλή, και λίγο αργότερα στο υπουργικό συµβούλιο, µε τον Καµµένο, όχι µόνο δεν έδειξε να µου κρατάει κακία που είχα καταθέσει εναντίον του αλλά έκανε το αντίθετο Με αγκάλιασε, µε φίλησε, µε αποκάλεσε «παλικάρι» και µε σεβασµό µου υποσχέθηκε να στηρίξει απόλυτα τη στρατηγική µου. Το ίδιο έκανε κάθε φορά που συναντιόσασταν, όσο ήµουν υπουργός. Μόνο µετά την παραίτηση µου «θύμηθηκε » ότι ήμουν στη δούλεψη του Σόρος και σκοτεινών κύκλων της … Γουόλ Στριτ.

`

«Αν μπορείς να ονειρεύεσαι χωρίς να υποδουλώνεσαι στα όνειρά σου» 

`

ύρω στις 8 µ.µ., στις 25 Ιανουαρίου 2015, γνωρίζαµε ότι είχαµε νικήσει µε µεγάλη διαφορά. Λίγες ώρες αργότερα, όταν οι δρόµοι γέµιζαν µε κόσµο που πανηγύριζε το αποτέλεσµα, ανακαλύπταμε ότι µας έλειπαν µόλις δύο έδρες για να έχουµε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή. Πριν κατέβουμε µε τη Δανάη στους δρόµους της Αθήνας για να γιορτάσουμε κι εµείς µε τον κόσµο, κάθισα κι έγραψα δύο αναρτήσεις στο µπλογκ µου: ένα ευχαριστήριο μήνυμα (στα ελληνικά) προς τους ψηφοφόρους µου κι ένα μήνυμα ελπίδας (στα αγγλικά) προς τον έξω κόσµο.

Στα πρώτο µήνυµα αναφερόµουν στην πρόσφατη συνάντηση µου µε τον Λάµπρο. «Καθώς θα διασχίζω το κατώφλι του Υπουργείου Οικονοµικών», έγραφα, «θα έχω κατά νου το δικά του λόγια. Όχι τα spreads µας, όχι τις αποδόσεις των έντοκων γραµµατίων µας, όχι το Μνημόνιο. Μόνο τα δικά του λόγια θα έχω στο µυαλό µου». Στο δεύτερο, αγγλικό, µήνυµα, το οποίο απηύθυνα σε μη ελληνόφωνους αποδέκτες οι οποίοι µπορεί να είχαν απορήσει ή να είχαν χαρεί, ή και το δύο, µε τη νίκη µας, είπα το εξής:

Σήµερα ο ελληνικός λαός έδωσε ψήφο εµπιστοσύνης στην ελπίδα. Χρησιμοποίησε την κάλπη, σε αυτή την υπέροχη γιορτή της δηµοκρατίας, για να θέσει τέρµα στην αυτοτροφοδοτούµενη κρίση που εξευτελίζει την Ελλάδα κι ενισχύει τις πιο σκοτεινές δυνάµεις της Ευρώπης.

Σήµερα ο ελληνικός λαός έστειλε ένα μήνυμα αλληλεγγύης στον Βορρά, στον Νότο, στην Ανατολή και στη Δύση της ηπείρου µας. Το απλό αυτό μήνυμα λέει ότι παρήλθε ο καιρός της άρνησης της κρίσης, των τιμωρών, των τιμωρούμενων και των αποδιοπομπαίων τράγων . Λέει ότι είναι καιρός να αναζωογονήσουµε τα ιδανικά της ελευθερίας, του ορθολογισµού, της δηµοκρατίας και της δικαιοσύνης στην ήπειρο που τα γέννησε,

Δανειζόμενος δύο στίχους από τον Ντύλαν Τόµας, κατέληγα:

Σήµερα η Eλληνική δηµοκρατία επέλεξε να πάψει να αργοσβήνει ήσυχα µες στην καλή νύχτα Η Eλληνική δηµοκρατία επέλεξε να εξοργιστεί µε του φωτός το σβήσιµο.19
Με τη λαϊκή εντολή του λαού της Ελλάδας ανά χείρας, καλούµε τους λαούς της Ευρώπης αλλά και του κόσµου όλου να βαδίσουν µαζί µας προς έναν κόσµο όπου επικρατεί η βιώσιμη, από κοινού, ευηµερία.

Συχνά µε ρωτούν πώς κατάφερνα να αντεπεξέρχομαι στο τροµερό άγχος των ημερών και των μηνών που ακολούθησαν. Η απάντηση µου είναι ότι την 9η Ιανουαρίου, τη µέρα που ανακοίνωσα την υποψηφιότητα µου στη Β’ Αθηνών, είχα συντάξει και υπογράψει επιστολή παραίτησης χωρίς να συμπληρώσω την ημεροµηνία[ΔΖ17] . Την ίδια στιγμή ανήρτησα το εξής στο µπλογκ µου:

Ουδέποτε σκόπευα να πάρω µέρος στο εκλογικό παιχνίδι. Από τότε που ξεκίνησε η κρίση ευελπιστούσα να διατηρήσω ανοικτό διάλογο µε λογικούς πολιτικούς από διάφορα πολιτικά κόμματα. Αλίµονο, το μνημόνια, ιδίως το 2ο, κατέστησαν ανέφικτο έναν τέτοιο ανοικτό και χρήσιμο διάλογο. Μου δίνεται σήμερα µια ευκαιρία να προωθήσω ο ίδιος αυτό που ο δημόσιος διάλογος αδυνατεί να κάνει την απελευθέρωση της χώρας από το χρέος που την κρατά σε δεσµά µόνιµης υποταγής. Ο μεγαλύτερος φόβος µου, τώρα που μπαίνω ο ίδιος στον χορό, είναι μήπως μετατραπώ σε … πολιτικό . Ως αντίδοτο σε αυτόν τον ιό, συντάσσω την επιστολή παραίτησής µου ώστε να την έχω πάντα στην εσωτερική τσέπη του σακακιού µου, έτοιμος να την υποβάλω ανά πάσα στιγμή, αν συναισθανθώ ότι προδίδω τη δέσµευση µου να λέω τον αλήθεια απέναντι στην εξουσία,

Στις 25 Ιανουαρίου, πριν βγούµε µε τη Δανάη στον δρόµο για να γιορτάσουμε µε τον κόσµο, ξεκινώντας από το γραφεία του Σύριζα στην Κουµουνδούρου, έλεγξα ότι είχα µαζί µου, στην εσωτερική τσέπη του σακακιού µου, την επιστολή παραίτησης όπως είχα υποσχεθεί. Από εκείνη την Κυριακή και στο εξής την είχα πάνω µαζί µου, είτε σε συναντήσεις στο Μαξίµου και στο Υπουργείο Οικονοµικών είτε στο Eurοgrοup και στα γραφείο του Βόλφγκαvγκ Σόιµπλε. Η παρουσία της µου πρόσφερε παρηγοριά και µια αίσθηση ελευθερίας. Όµως, όπως όλες οι ελευθερίες, είχε κι αυτή ένα τίµηµα: οι πιο οξυδερκείς από τους αντιπάλους µου αναγνώριζαν εκείνη την αίσθηση ελευθερίας και µε απεχθάνονταν εξαιτίας της.

Στις 6 το πρωί της Δευτέρας, µε την ολοκλήρωση της καταμέτρησης, έλαβα γραπτό µήνυµα από τον φίλο µου τον Βασίλη Καφούρο: «Απίστευτο πήρες 142.000 ψήφους». Το εγχείρημα εξασφάλισης δηµοκρατικής νοµιµοποίησης ως του πρώτου υπουργού οικονοµικών που εκλεγόταν για να πει στην τρόϊκα ΟΧΙ στη συνέχιση του μνημονιακού παραλογισµού είχε πετύχει. Γρήγορα, όµως, την ικανοποίηση µου για την άνετη εκλογή διαδέχτηκε η ανησυχία, καθώς κοίταζα το αναλυτικά αποτελέσµατα: κανένας υποψήφιος του Σύριζα, µάλιστα κανένας υποψήφιος οποιουδήποτε κόμματος , δεν άγγιζε, σε όλη την Ελλάδα, εκείνο το νούµερο. Ήξερα ότι, κάποια στιγμή , την «επιτυχία» εκείνη θα την πλήρωνα ακριβά.

Λίγες ώρες αργότερα ο Αλέξης ορκιζόταν στο Προεδρικό Μέγαρο από τον Κάρολο Παπούλια, τον απερχόμενο Πρόεδρο της Δηµοκρατίας, προτού κατευθυνθεί στο Μαξίµου, όπου κανονικά θα τον περίµενε ο επερχόμενος πρωθυπουργός για την τελετή παράδοσης. Ο Αντώνης Σαµαράς όµως, δείχνοντας χαρακτηριστική µικροπρέπεια, δεν ήταν εκεί. Έτσι ο Αλέξης εισήλθε στο Μαξίµου και στρώθηκε στη δουλειά, ξεκινώντας µε την οριστικοποίηση της σύνθεσης της κυβέρνησης η οποία θα ορκιζόταν την επόμενη µέρα.

Από µέρες είχα συμβιβαστεί µε την ιδέα της συμμαχίας µε τον Καµµένο και τους Ανεξάρτητους Έλληνες, οπότε η µοναδική παρέμβαση µου στη σύνθεση του υπουργικού συµβουλίου ήταν να επιµείνω το δύο άλλα οικονοµικά υπουργεία (το οικονοµίας και το νέο Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης) να δοθούν στους συναδέλφους (από τον πανεπιστημιακό χώρο) και φίλους Γιώργο Σταθάκη και Ευκλείδη Τσακαλώτο. Ο Αλέξης και ο Παππάς µε είχαν καθησυχάσει ότι έτσι θα γινόταν. Ο λόγος που µε έκαιγε να γίνει σεβαστή εκείνη η αξίωση µου ήταν ότι πίστευα πως ιδίως µε τον Ευκλείδη θα αποτελούσαμε ένα καλό δίδυµο εκτός Ελλάδας. Ναι µεν το κύριο βάρος της διαπραγμάτευσης στο Eurοgrοup θα το σήκωνα µόνος, ωστόσο άθελο πολύ να έχω τον Ευκλείδη στο υπουργικό συµβούλιο, και σε οικονοµικό µάλιστα υπουργείο, ώστε να ταξιδεύουμε µαζί στο Βερολίνο, στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες, στη Φρανκφούρτη και αλλού και να µοιραζόµασιε το έργο της παρουσίασης, µε λογικό και πειστικό τρόπο, των προτάσεων µας ιδίως εκείνων που αφορούσαν την αναδιάρθρωση του χρέους και τις μεταρρυθµίσεις που στόχευαν την ολιγαρχία.

Προς το απόγευµα ο Σαγιάς, που τελικά δέχθηκε να γίνει γραµµατέα του υπουργικού συµβουλίου, µου τηλεφώνησε για να αναζητήσουµε διαδικαστικό θέμα . Κατά τη διάρκεια της συνοµιλίας µας µια φράση του έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία: «ο Αλέξης άφησε τον Ευκλείδη εκτός υπουργικού συµβουλίου». «Μα, αν είναι δυνατόν!» αναφώνησα στο πρόθυρα της οργής . Ο Σαγιάς µου απάντησε ότι ο Αλέξης, χάριν των εσωκομµατικών ισορροπιών, θα διόριζε στο υπουργείο που είχαµε συµφωνήσει ότι θα έπαιρνε ο Ευκλείδης τον Παναγιώτη Λαφαζάνη.

Με τον Παναγιώτη δεν είχα κανένα πρόβλημα προσωπικό η αρχής. Θα ήθελα, για παράδειγµα, να τον δω να διορίζεται στο Υπουργείο Εργασίας, όπου υπήρχε ανάγκη να οικοδομηθούν πολιτικές στήριξης του δικαιώματος των µισθωτών στις συλλογικές διαπραγµατεύσεις. Όµως, δεδοµένου ότι, ως ηγέτης της Αριστερής Πλατφόρµας, ο Παναγιώτης διαφωνούσε µε τον στόχο µιας συµφωνίας εντός του ευρώ (προκρίνοντας, αντί γι’ αυτόν, την άµεση επιστροφή στη δραχμή ), θεωρούσα µέγα λάθος να του δοθεί ένα από τα τρία οικονοµικά υπουργεία, που θα έπρεπε να είναι οι πυλώνες της διαπραγµατευτικής µας στρατηγικής απέναντι στην τρόϊκα Πώς µπορούσαµε τα τρία οικονοµικά υπουργεία που θα ήταν η αιχμή του διαπραγµατευτικού µας δόρατος να σταθούμε μπροστά στην τρόϊκα όταν ο ένας από τους τρεις υπουργούς διαφωνούσε ως προς τον διαπραγµατευτικό µας στόχο; Πώς µπορούσα να αποδεχτώ την ιδέα ότι θα αφήναμε στον πάγκο τον Ευκλείδη, ήταν ήδη ένιωθα τόσο µόνος τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό µέτωπο;

Μόλις ολοκληρώσαμε την κουβέντα µας µε τον Σαγιά, τηλεφώνησα στον Αλέξη. Του είπα ότι ο διορισµός Λαφαζάνη στο Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης ήταν λάθος και ότι δεν µπορούσα να αποδεχτώ τον αποκλεισµό του Ευκλείδη από το υπουργικό συµβούλιο. Ο Αλέξης απάντησε ότι είχε προσφέρει στον Ευκλείδη µια θέση στο πλάι µου, στο πόστο του αναπληρωτή υπουργού οικονοµικών (στη θέση την οποία τελικά κατέλαβε η Νάντια Βαλαβάνη), αλλά εκείνος την είχε απορρίψει θυµωµένος, λέγοντας ότι δε διέθετε τις απαιτούµενες γνώσεις για τη συγκεκριµένη δουλειά. «Μου µίλησε απότομα, Γιάνη. Άσ’ τον να ψήνεται για λίγο καιρό στη Βουλή, ως κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του Σύριζα, για να µάθει».

«Και’ αρχάς, ο Ευκλείδης έχει δίκιο, Αλέξη», είπα στον νέο πρωθυπουργό. «Η φορολογική πολιτική και η επίβλεψη της Γενικής Γραµµατείας Δημοσίων Εσόδων δεν είναι η ειδικότητα του. Αλλά και να ήταν, ο λόγος που θέλω τον Ευκλείδη στο υπουργικό συµβούλιο και σε οικονοµικό υπουργείο είναι επειδή υπάρχει ανάγκη, όπως σου είπα, να τον παίρνω µαζί µου στις διαπραγµατεύσεις στις Βρυξέλλες κι όπου αλλού χρειαστεί κάτι που θα ήταν εφικτό αν τον διόριζες στο Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης. Αν είναι να έχει την ευθύνη των δημοσίων εσόδων στο δικό µου υπουργείο, και δεδοµένου ότι θέλοντας και µη, θα είµαι συνεχώς σε ένα αεροπλάνο, θα έπρεπε να βρίσκεται στην Αθήνα, οπότε θα ταξιδεύω µόνος. Μαζί οι δυο µας, ως υπουργοί, θα κάναµε πολύ δυνατή οµάδα. Είναι βαριά απώλεια, Αλέξη», συµπέρανα.

«Τώρα είναι πολύ αργά, Γιάνη», απάντησε ο Αλέξης. «Πρέπει να έχω τον Λαφαζάνη µέσα στο υπουργικό συµβούλιο και σε οικονοµικό υπουργείο, για να μη µου επιτίθεται απέξω. Αν του πάρω πίσω τη θέση τώρα, λίγες ώρες πριν ορκιστούμε, θα µε πολεμήσει ακόµη περισσότερο απ’ότι ήδη κάνει. Η Αριστερή Πλατφόρµα θα ξεσηκωθεί». Είχε ένα δίκιο. Έπρεπε να σκεφτώ άλλον τρόπο να βάλω τον Ευκλείδη στο υπουργικό συµβούλιο. «Υπάρχει εναλλακτική λύση, Αλέξη», είπα προτού καλά καλά τη διαµορφώσω στο µυαλό µου. Θυμήθηκα ότι στο Υπουργείο Εξωτερικών υπήρχε η θέση του γενικού γραµµατέα Διεθνών Οικονοµικών Σχέσεων. Πρότεινα λοιπόν στον Αλέξη να αναβαθµίσουµε τη θέση αυτή σε θέση αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών, υπεύθυνου για τις διεθνείς οικονοµικές σχέσεις της χώρας. Έτσι ο Ευκλείδης, ως αναπληρωτής υπουργός µε χαρτοφυλάκιο συναφές µε τις διαπραγµατεύσεις µε τη Γερµανία, την ΕΕ και το ΔΝΤ, θα ερχόταν µαζί µου παντού. «Τι λες;» τον ρώτησα.

«Καλό ακούγεται», απάντησε ο Αλέξης. «Οµως θα δεχτεί ο Ευκλείδης; Πριν λίγες ώρες που µιλήσαµε, µε έβρισε και ανταπέδωσα στο ίδιο ύφος»

«Έχω τον λόγο σου ότι θα δημιουργήσεις τη θέση αυτή και τότε, αν εξασφαλίσω τη συµφωνία του, θα τον διορίσεις σε αυτή :» τον ρώτησα.

Μου έδωσε τον λόγο του. «Άσ’ το πάνω µου τότε », τον καθησύχασα. Τηλεφώνησα αµέσως στον Ευκλείδη. Η φωνή του έσφυζε από θυµό και θλίψη. Ήταν του εξήγησα τη λύση µου, αναθάρρησε, αλλά παρέµεινε διστακτικός. « Κοίταξε, όµως, Γιάνη», σχολίασε «ο Αλέξης µου συμπεριφέρθηκε οικτρά θα πάρει πίσω κατ’ αυτόν τον τρόπο τη δέσµευση του: Και γιατί; Για να βάλει τον Λαφαζάνη, έναν άνθρωπο που θέλει να τινάξει στον αέρα τη διαπραγμάτευση προτού καν αρχίσει, επικεφαλής ενός κρίσιµου οικονοµικού υπουργείου; Δε θέλω ούτε να τον βλέπω».

Τον ηρέµησα κάπως υπενθυμίζοντας του ότι βρισκόµασταν σε µια ιστορική καµπή και δικαιολογώντας, σε έναν βαθµό, τον Αλέξη στη βάση ότι προσπαθούσε να ισορροπήσει πάνω σε τεντωµένο σχοινί. «Κι εγώ θύµωσα µαζί του», συνέχισα, «αλλά πρέπει να τον βοηθήσουμε να βρει µια λύση». Εξήγησα ότι ο νέος ρόλος που του πρότεινα θα µας ερχόταν γάντι για να διεξαγάγουµε, ως υπουργικό δίδυµο, τις διαπραγµατεύσεις. «Σε παρακαλώ να δεχτείς», του είπα.

«Μα δεν εµπιστεύοµαι τον Αλέξη ότι θα µε διορίσει στη θέση», είπε.

«Εμπιστέψου εµένα τότε. Με εμπιστεύεσαι;»

«Σε εµπιστεύοµαι:»,

Λίγα λεπτά αργότερα τηλεφώνησα στον Σαγιά, και το όνοµα του Ευκλείδη προστέθηκε στο υπουργικό συµβούλιο όπου θα ορκιζόταν το πρωί ως αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών.

Η ορκωμοσία τελέστηκε στο Προεδρικό Μέγαρο. Υπουργοί, αναπληρωτές υπουργοί και υφυπουργοί παρήλασαν µπροστά από τον Πρόεδρο κι έπειτα χωρίστηκαν σε δύο οµάδες, µία µεγάλη, µία µικρή. Για ποιον λόγο χωριστήκαμε από τόσο νωρίς; Επειδή ήμασταν η πρώτη ελληνική κυβέρνηση της οποίας η πλειοψηφία των υπουργών αρνήθηκε τον θρησκευτικό όρκο και επέλεξε να δηλώσει πίστη στο Σύνταγμα και στους νόµους της χώρας. Βέβαια, καθώς οι ΑΝΕΛ παρέµειναν πιστοί στην παράδοση του θρησκευτικού όρκου, η τελετή της ορκωμοσίας ήταν διττή, µε δύο χωριστές οµάδες υπουργών. Ακόµα και σήµερα νιώθω τιμή και περηφάνια για το γεγονός ότι, σεβόµενοι βαθιά τον Αρχιεπίσκοπο και όσους συναδέλφους είχαν ανάγκη να ορκιστούν στο Ευαγγέλιο, οι περισσότεροι υπουργοί προτίμησαν τον πολιτικό όρκο.

Η τελετή δεν κράτησε πάνω από µία ώρα, µε τους νέους υπουργούς να αδημονούν να πάνε στα υπουργεία τους για τις τελετές παράδοσης. Εγώ προσωπικά δε βιαζόμουν, αφού ο προκάτοχος µου είχε ζητήσει λίγες ακόµη ώρες για να αδειάσει το γραφείο του. Όταν ο Πρόεδρος αποσύρθηκε, ο Αλέξης πρότεινε να περάσω από το Μαξίµου, που βρίσκεται δίπλα στο Προεδρικό Μέγαρο, για να κουβεντιάσουμε λίγο προτού τραβήξω για την Πλατεία Συντάγµατος, προς το Υπουργείο οικονοµικών. Για να δώσω στον Αλέξη τον χρόνο να τακτοποιηθεί , έπιασα κουβέντα µε δυο- τρείς άλλους υπουργούς, των οποίων οι τελετές παράδοσης είχαν επίσης καθυστερήσει κι έπειτα µε το πόδια κατευθύνθηκα στο διπλανό Μαξίµου. Κατά την είσοδό µου οι αστυνομικοί φρουροί µε ξάφνιασαν χαιρετώντας µε στρατιωτικά , λες και ήμουν ο Στρατηγός Παπάγος. Ήταν κάτι που δε συνήθισα ποτέ.

Μόλις µπήκα στο χολ του Μαξίµου, κοντοστάθηκα περιεργαζόμενος το εσωτερικό του. Αν και συνώνυµο της εκτελεστικής εξουσίας, ήταν μικρότερο απ’ ό,τι είχα φαντασθεί, αλλά πάντως είχε µια ιταλιάνικη φινέτσα. Προχωρώντας στα ενδότερα, πέρασα µπροστά από το γραφείο των γραμματέων του πρωθυπουργού. Βρήκα διασκεδαστικό το θέαµα συντρόφων που έως τότε εργάζονταν στα καταθλιπτικά γραφεία της Κουµουνδούρου να µοιάζουν έξω από το νερά τους στη σχετική χλιδή της γραµµατείας του Μαξίµου.

«Πού θα πάει, θα το συνηθίσεις, Ελένη», είπα στη µία εκ των δύο γραμματέων.

«Μάλιστα, Υπουργέ µου», απάντησε εκείνη περιπαιχτικά .

Μπαίνοντας στο πρωθυπουργικό γραφείο κοίταξα τον Αλέξη και, στο πνεύµα της Ελένης, έκλινα το κεφάλι µου ταπεινά, προσφωνώντας τον «Πρωθυπουργέ µου … ». Ξεσπάσαμε και οι δύο σε γέλια. Σηκώθηκε από την καρέκλα του και αγκαλιαστήκαμε . «Τι πήγαµε και κάναµε, Αλέξη;» τον ρώτησα εναγωνίως, αλλά γελώντας ακόµη. «Και τώρα;» επεξέτεινα το ερώτημα µου µε όλο και μεγαλύτερη αγωνία. Δεν απάντησε. Απλώς µειδίασε και κούνησε το κεφάλι λέγοντας: «Πηγαίναµε γυρεύοντας».

Το περιπλανώμενο βλέµµα µου έπεσε σ’ έναν πελώριο, άσχημο πίνακα ζωγραφικής που απεικόνιζε την ελληνική σημαία και κρεµόταν πάνω από το γραφείο του πρωθυπουργού. Ο ζωγράφος είχε καταφέρει να κάνει µια σημαία που αγαπώ να φαίνεται άσχημη και τυραννική, δηλαδή το ακριβώς αντίθετο του ευγενούς πατριωτισμού που συμβολίζει. «Ή αυτός µένει η εγώ», είπα στ’αστεία στον Αλέξη αναφερόµενος στον πίνακα. «Μην ανησυχείς. Μένεις! Έχω ήδη ζητήσει να τον αντικαταστήσουν», απάντησε.

Όταν ξανασυναντήθηκαν τα βλέµµατα µας, η όρεξη για χιούµορ είχε εξαφανιστεί από το πρόσωπο του Αλέξη. Με κοίταξε µε βλέµµα σοβαρό για να µου πει «Κοίτα να δεις! Μη συνηθίσεις σε αυτό», δείχνοντας µε τον δείκτη του δεξιού χεριού του το πρωθυπουργικό γραφείο.

«Αυτά τα γραφεία, αυτές οι καρέκλες δεν είναι για εμάς. Η δική µας φυσική θέση είναι εκεί έξω, στους δρόµους, στις πλατείες, µε τον κόσµο. Μπήκαµε εδώ για να κάνουµε µια δουλειά. Μην ξεχάσεις ποτέ γιατί βρισκόµαστε εδώ. Για κανέναν άλλο λόγο. Και να είσαι έτοιµος. Αν οι μπάσταρδοι βρουν τρόπο να µας εµποδίσουν να κάνουµε ό,τι υποσχεθήκαμε, εσύ κι εγώ πρέπει να είµαστε έτοιµοι να παραδώσουµε τα κλειδιά στον Σαµαρά, σε εκείνους που θέλουν να εφαρµόζουν μνημόνια και να ξαναβγούμε στους δρόµους, για να οργανώσουμε την επόµενη διαδήλωση[18] ».

Και να έπαυε να γυρίζει η Γη, δε θα έπαιρνα χαμπάρι. Ήταν αξέχαστη η στιγµή. Τύψεις µεγάλες µε κατέκλυσαν για τους ενδοιασµούς που είχα για τον Αλέξη. Ο φόβος και το άγχος εξαφανίστηκαν. Δε µε ένοιαζε αν, τελικά, το φως έσβηνε παρά την οργισμένη µας αντίθεση στο σβήσιμο του. Ήµασταν εκεί, µαζί, για να παλέψουµε µε λύσσα να μη σβήσει. Τίποτα άλλο δεν είχε σημασία.

Είχε φτάσει η ώρα να στρωθώ στη δουλειά.

`

`

6

`

Ξεκίνημα …

`

φρουρός έξω από το Μαξίµου είχε µείνει εμβρόντητος. «θα βγείτε µόνος σας, Υπουργέ;» ρώτησε. Έγνεψα καταφατικά καθώς άνοιγε η ηλεκτρονική πύλη, έχοντας πλήρη επίγνωση των απέξω κατασκηνωμένων φωτογράφων και καµεραµάν. Ήµουν όµως αποφασισμένος να φτάσω ως το Υπουργείο Οικονοµικών µε το πόδια και χωρίς συνοδεία. Αιφνιδιάστηκαν κι εκείνοι όπως και ο φρουρός, και προσπαθώντας να µε πάρουν στο κατόπι φορτωμένοι µε τον εξοπλισµό τους, σκόνταφταν πάνω στα καλώδια και έπεφταν ο ένας πάνω στον άλλο. Μέχρι όµως να στρίψω αριστερά στη Βασιλίσσης Σοφίας, από την πλευρά του Εθνικού Κήπου, κατευθυνόμενος προς την Πλατεία Συντάγµατος , είχαν εγκαταλείψει την προσπάθεια.

Περνώντας από την πλαϊνή είσοδο της Ουλής θυμήθηκα τη σκηνή που εκείνη η διαδηλώτρια, τον Ιούνιο του 2011, απάντησε στη γεµάτη οργή ερώτηση κυβερνητικού στελέχους «ποια είσαι εσύ, µωρή, που θα κρίνεις τι πρέπει και τι δεν πρέπει να ψηφίσω;» µε την αποστοµωτική απάντηση: «Ποια θα έπρεπε να είµαι;» Κάθε βήμα προς την Πλατεία Συντάγµατος µου έφερνε στον νου ένα πρόσωπο, ένα σύνθηµα, µια ανάµνηση από εκείνες τις μακρές νύχτες του 2011, όταν η Αθήνα ξεσηκώθηκε ενάντια στη συλλογική µας ταπείνωση. Διασχίζοντας τη Λεωφόρο Αµαλίας µπροστά από τη Βουλή προς την Πλατεία Συντάγµατος , ένιωθα πως πατούσα σε ιερό έδαφος.

Ο ήλιος είχε δύσει, και το ψυχρό χειμωνιάτικο αεράκι έκανε τα φύλλα που είχαν αποµείνει στα δέντρα να θροΐζουν, ωθώντας τους πεζούς να επιταχύνουν το βήμα τους. Τα φώτα του δρόµου δεν είχαν ακόµα ανάψει και µες στο σούρουπο µου πήρε µερικές στιγµές µέχρι να εντοπίσω το δέντρο µε τις ανθοδέσμες και τα χειρόγραφα σημειώµατα τα αφιερωμένα στη µνήμη του Δημήτρη Χριστούλα, του συνταξιούχου φαρμακοποιού που αυτοπυροβολήθηκε σε εκείνο το σημείο. Εκεί ξέκλεψα ένα λεπτό κοιτάζοντας µια το δέντρο, µια απέναντι προς το Υπουργείο Οικονοµικών, σαν να προσπαθούσα να κτίσω µια νοητή γέφυρα μεταξύ εκείνου του δέντρου και των φωτισμένων γραφείων του υπουργείου το οποίο θα παραλάμβανα.ντας

Την επόµενη στιγμή διέσχιζα την οδό Φιλελλήνων για να διαβώ την πόρτα του υπουργείου που θα αποτελούσε το καµίνι µου για τις επόµενες 162 µέρες. Καθώς έµπαινα στο κτίριο, µε υποδέχθηκαν µε επευφηµίες πενήντα από τις θρυλικές καθαρίστριες του υπουργείου που είχαν απολυθεί προς παραδειγματισμό από την τρόϊκα και την προηγούµενη κυβέρνηση εν µιά νυκτί και χωρίς αποζημίωση και οι οποίες δε σταµάτησαν ούτε µέρα να διαδηλώνουν έξω από το υπουργείο. «Μη µας προδώσεις!» φώναζαν µ’ έναν σοφό συνδυασµό ελπίδας και σκεπτικισμού. «Δεν πρόκειται», τους απάντησα κατευθυνόμενος προς το ασανσέρ.

Η πόρτα του ασανσέρ άνοιξε στον έκτο όροφο, και µια γραµµατέας µε οδήγησε στο υπουργικό γραφείο, όπου περίµενε ο προκάτοχος µου. Ο Γκίκας Χαρδούβελης ήταν µόνος του και µε χαιρέτησε ευγενικά. Το γραφείο του ήταν εντυπωσιακά άδειο. Καµία από τις συσκευές που εξοπλίζουν σύγχρονα γραφεία δε φαινόταν πουθενά, ούτε καν ένας υπολογιστής, µια οθόνη. Το µοναδικό ορατό όπλο κατά του ωκεανού των προβλημάτων που µας πολιορκούσαν ήταν η εικόνα της Παναγίας σ’ ένα ράφι πίσω από το γραφείο του υπουργού. Η τεράστια υπουργική καρέκλα µε την ψηλή πλάτη, που αναµφίβολα είχε στόχο να αποπνέει εξουσία, πέραν του ότι ήταν ακαλαίσθητη, φαινόταν και εξαιρετικά άβολη. Η σειρά των παλιών τηλεφώνων στο πλαϊνό γραφείο έµοιαζε βγαλμένη κατευθείαν από ταινία της δεκαετίας του 1970, και τα βιβλία στο ράφι ήταν προφανώς δώρα που κανένας από τους προηγούμενους υπουργούς δεν ενδιαφέρθηκε να τα διαβάσει η να τα πάρει σπίτι µαζί του φεύγοντας. Οι πίνακες στον τοίχο ήταν δανεισμένοι από την Εθνική Πινακοθήκη. Θα χρειαζόταν μία λέξη μου μόνο για να τους αντικαταστήσω, αλλά δεν ένιωσα καμία βιασύνη να βολευτώ στο γραφείο εκείνο.

Η υπόλοιπη επίπλωση απέπνεε αέρα παρακμής , ειδικά το ξεθωριασμένο κόκκινο βελούδο του καναπέ-ιδανικό, σκέφτηκα, για το Υπουργείο Οικονομικών ενός πτωχευµένου κράτους. Η μοναδική εξαίρεση ήταν το μεγάλο ορθογώνιο ξύλινο τραπέζι συσκέψεων, που αμέσως αποφάσισα ότι θα ήταν ο χώρας εργασίας μου, και το τραπέζι γύρω από το οποίο θα συνομιλούσα με συνεργάτες, επισκέπτες και αντιπάλους. Από τη στιγμή εκείνη έως την τελευταία η υπουργική «έδρα» και η άσχημη καρέκλα του τέθηκαν σε αχρηστία .

Το μεγάλο τραπέζι με έκανε να αισθάνομαι όσο «σαν στο σπίτι μου» έπρεπε για να πράξω τα αναγκαία από έναν υπουργικό θώκο με τόσο αξιοθρήνητο πρόσφατα παρελθόν. Το μοναδικό καλό, λυτρωτικό χαρακτηριστικό του γραφείου ήταν το μεγάλο παράθυρο που διέτρεχε όλο τον εξωτερικό τοίχο προσφέροντας καταπληκτική θέα στην Πλατεία Συνάγματος και στο Κοινοβούλιο απέναντι. Μια ματιά μέσα από το παράθυρο εκείνο ήταν αρκετή για να ενισχύσει ψυχικά όποιον διατηρούσε έστω και μία στάλα υπερηφάνειας για τους μακροχρόνιους αγώνες για την κοινοβουλευτική μας δημοκρατία.

Ο προκάτοχος μου ήταν ευγενικός, ευχάριστος και εμφανώς ανακουφισμένος που η δοκιμασία του είχε τελειώσει Είχε δύο φακέλους για μένα, έναν μπλε μεσαίου μεγέθους και έναν κόκκινο διογκωμένο. Ο μπλε φάκελος περιείχε υπουργικές αποφάσεις που δεν είχε την ευκαιρία -να υπογράψει και τις οποίες με ενθάρρυνε να εξετάσω . Ο κόκκινος φάκελος είχε τον τίτλο «FACTΑ» και αφορούσε συμφωνία που οι Ηνωμένες Πολιτείες με μεγάλη ζέση προωθούσαν σε κάθε χώρα και η οποία θα επέτρεπε στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ να κρατάει στοιχεία για τις οικονομικές συναλλαγές των Αμερικανών πολιτών στο εξωτερικό. Περιέργως δεν είχε κανένα έγγραφο να μου παραδώσει σχετικά με τη δανειακή συμφωνία της Ελλάδας με την ΕΕ και το ΔΝΤ, αν και προσφέρθηκε να με ενημερώσει για το χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής μας, το οποίο φυσικά μπορούσα να απαγγείλω σαν ποίημα, απέξω και ανακατωτά, μέρα με τη μέρα, ευρώ προς ευρώ.

Mέρες αργότερα, όταν ζήτησα αντίγραφο της δεύτερης δανειακής συμφωνίας, έλαβα την εκπληκτική απάντηση από τις υπηρεσίες: «Υπουργέ ο προκάτοχος σας φαίνεται ότι πήρε το μοναδικό αντίγραφο μαζί του, μαζί με το ιδιωτικό του αρχείο». Όταν το ανέφερα στη Βουλή, η αντιπολίτευση δικαιολογήθηκε ότι η δανειακή σύμβαση ήταν διαθέσιμη στο Διαδίκτυο. Το γεγονός όμως ότι έλειπε η πρωτότυπη, υπογεγραμμένη συμφωνία, κάτι που δε θα συνέβαινε σε καμία επιχείρηση (όσα ηλεκτρονικά αντίγραφα και εάν υπήρχαν), δεν ήταν ικανό να κάνει να ιδρώσει το αυτί κανενός από την προηγούμενη κυβέρνηση. Δεν ήταν βέβαια η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη εκείνων των πρώτων ημερών. Ήταν όμως, έστω και συμβολικά, κάτι που θα έπρεπε να κάνει έξαλλο τον κάθε πολίτη του οποίου το μέλλον υποθήκευσαν οι προκάτοχοι μου υπογράφοντας τη δεύτερη δανειακή σύμβαση την οποία μάλιστα με τα πήραν … σπίτι τους[19] .

Αν και θα ήθελα να συζητούσαμε με τον Γκίκα Χαρδούβελη την αποτυχηµένη, ύστατη προσπάθειά του να ολοκληρώσει, να «κλείσει» το δεύτερο μνημόνιο, κάτι που η κυβέρνηση Σαμαρά είχε υποσχεθεί να κάνει στα τέλη Δεκεμβρίου του 2014 (όπως άλλωστε προέβλεπε η δεύτερη δανειακή συμφωνία), η συζήτησή μας θα ήταν καθαρά ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος και θα κατέληγε νομοτελειακά στο συμπέρασμα ότι η επιτυχία του δεύτερου «προγράμματος » ήταν αδύνατη, για τον απλούστατο λόγο ότι από την αρχή ήταν έτσι σχεδιασμένο ώστε να αποτύχει δίνοντας τη θέση του σ’ ένα τρίτο . Εν τω μεταξύ, οι οικονομικοί ανταποκριτές όλης της χώρας, ένα δάσος από κάμερές, οι ξένοι ανταποκριτές και διάφοροι υπάλληλοι του υπουργείου είχαν στοιβαχτεί στην αίθουσα Τύπου του υπουργείου, αναμένοντας την παραδοσιακή συνέντευξη Τύπου που δίδεται από κοινού από τον απερχόμενο και τον νέο υπουργό. ‘Ένα πλήθος που γινόταν όλο και πιο ανήσυχο. ‘Επρεπε να προχωρήσουμε

`

Πριν κατέβουμε στον κάτω όροφο για τη συνέντευξη Τύπου παράδοσης-παραλαβής, ο προκάτοχος μου μου ζήτησε να σκεφτώ το ενδεχόμενο να κρατήσω τρεις από τους « μετακλητούς », μη μόνιμους, υπαλλήλους που κανονικά φεύγουν μαζί με τον υπουργό που τους διόρισε . Με παρακάλεσε ειδικά, προς τιμήν του , να κρατήσω μια ανύπαντρη μητέρα, που θα αντιμετώπιζε διαφορετικά μεγάλες δυσκολίες. Φυσικά συμφώνησα, και δεν το μετάνιωσα, καθώς απεδείχθη καλή στη δουλειά της . Την ίδια στιγμή όμως συνειδητοποίησα ότι ούτε οι τρεις γραμματείς που κάθονταν στον προθάλαμο του υπουργικού γραφείου ήταν μόνιμες δημόσιοι υπάλληλοι, αλλά κομματικές επιλογές (μετακλητές κι εκείνες). Επομένως, θα έφευγαν και αυτές στα επόμενα λεπτά, επιστρέφοντας στα κομματικά γραφεία η στις τράπεζες απ’ όπου είχαν έρθει. ‘Έτσι, με τα τη συνέντευξη Τύπου θα επέστρεφα σ’ έναν άδειο έκτο όροφο για να εμπλακώ στη μάχη με τους πιο ισχυρούς πιστωτές του κόσμου άνευ γραμματέων, προσωπικού η έστω κι ενός υπολογιστή. Ευτυχώς που είχα το πιστό μου λάπτοπ στο σακίδιό μου, σκέφτηκα. Αλλά ποιός θα μου έδινε τον κωδικό πρόσβασης του Wi-Fi[20] ;

`

Λιτός βίος εναντίον λιτότητας

Μετά την αξιοπρεπή ομιλία του απερχόμενου υπουργού, ήταν η ευκαιρία μου να καταθέσω δημοσίως το πλαίσιο της νέας οικονομικής πολιτικής. «Το κράτος πρέπει να έχει συνέχεια», είπα, αφού πρώτα ευχαρίστησα τον προκάτοχο μου για τις προσπάθειές του. «Αλλά δε θα υπάρξει συνέχεια στο παιδαριώδες μεν, τοξικότατο δε, και δη υποκινούμενο, λάθος που άρχισε να καταστρέφει την κοινωνία μας το 2010 και το οποίο επαναλαμβάνεται συνεχώς και μονότονα από τότε στην αντιμετώπιση της κρατικής χρεοκοπίας ως έλλειψης ρευστότητας».

Αφού παρουσίασα σε αδρές γραμμές την ανάλυσή μου για το πώς το γιγαντιαίο χρέος και η μη αναγνώριση της πτώχευσης της Ελλάδας προκάλεσαν τη μόνιμη ύφεση, στη συνέχεια επικεντρώθηκα σε μια σηµαντική διάκριση που συχνά αποκρύπτετατι εκείνη μεταξύ του λιτού βίου και της λιτότητας.

Δεν πιστεύουμε ότι ανάπτυξη σημαίνει περισσότερες Πόρσε Καγιέν στους στενούς δρόμους των πόλεών μας. Ούτε περισσότερα σκουπίδια στις παραλίες μας. Ούτε περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα μας. Οι Έλληνες μεγαλούργησαν όταν ζούσαν λιτά, όταν ξόδευαν λιγότερα από τα έσοδά τους, όταν τις αποταμιεύσεις τους τις ξόδευαν για να σπουδάσουν το παιδιά τους, ήταν περήφανοι που δε χρώσταγαν. Άλλο όµως λιτός βίος, όπως µου έλεγε ο καλός µου φίλος Αλέκος Παπαδόπουλος [σηµ.: ο πρώην υπουργός οικονοµικών], κι άλλο πυραμιδική λιτότητα, όπως την ονομάζω µια δήθεν λιτότητα που από τη µία πετσοκόβει το ισχνά εισοδήματα των ανίσχυρων και από την άλλη φορτώνει γιγαντιαία χρέος στα ήδη μη βιώσιµα.

Με την τεράστια μείωση των ατομικών εισοδημάτων και τις µαζικές περικοπές στις δηµόσιες δαπάνες, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις δεν µπορούσαν να τα βγάλουν πέρα. Με απλά λόγια, η προσπάθεια της κυβέρνησης να δημιουργήσει, και να διατηρήσει, ένα ανέφικτο κρατικό πλεόνασµα είχε καταστήσει αδύνατο για τους πολίτες να επιβιώσουν χωρίς να αυξάνουν το δικά τους ελλείμματα. Όσο περισσότερο έσφιγγαν συλλογικά και ατοµικά το ζωνάρι, τόσο βαθύτερα στο κόκκινο βυθιζόταν ο δικός τους προϋπολογισμός. Γι’ αυτό η πολιτική οικονομικής λιτότητας έπρεπε να τερματιστεί: επειδή εξολόθρευε την ιδιωτική οικονοµία και καθιστούσε αδύνατο έναν λιτό αλλά ανεκτό βίο. Πρόσθεσα ακόµα το εξής:

Τη σελίδα από την πυραμιδική λιτότητα στον λιτό βίο θα τη γυρίσουµε από το σπίτι µας. Από αυτό εδώ το υπουργείο. Ο λιτός βίος σε συνδυασµό µε την αποκατάσταση της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης αρχίζει εδώ. Από τις πρώτες µας κινήσεις θα είναι η άµεση εξοικονόμηση πόρων.

Θα ξεκινούσαμε, ανακοίνωσα, με τα έξοδα του ίδιου του Υπουργείου Οικονοµικών. Για να δώσω το παράδειγµα, παραχώρησα στη συµβολική κίνηση της άµεσης πώλησης των δύο θωρακισμένων λιμουζινών BMW σειράς 7 που είχαν αγοραστεί, όπως µου ανέφεραν οι υπηρεσίες, επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου και οι οποίες είχαν κοστίσει το εξωφρενικό ποσό των 700.000 €. [ΔΖ21] Η μοτοσυκλέτα µου θα µου έκανε µια χαρά, ειδικά δεδοµένης της κίνησης στην περιοχή της Πλατείας Συντάγµατος, στον πηγαιμό για το Μαξίµου, για το σπίτι µου, γενικά. (Βέβαια, δεν είχα υπολογίσει ότι, αντί να συζητηθεί η πώληση των BMW ως παράδειγµα λιτής διαχείρισης του δημόσιου χρήματος, το «µέσα» είτε θα µε διακωμωδούσαν ως «ροκ σταρ» επειδή οδηγούσα μηχανή είτε θα επιδίδονταν σε όργιο λάιφ στάιλ ρεπορτάζ.)

Επιπλέον, στην ίδια συνέντευξη Τύπου, ανακοίνωσα ότι η ηγεσία του υπουργείου δεσμεύεται να μην προχωρήσουµε σε προσλήψεις ορδών ακριβών συµβούλων, όπως εκείνες που εισέβαλαν στο υπουργείο µε κάθε προηγούµενη κυβέρνηση, για να μην αναφέρω τις πολυεθνικές εταιρείες συµβούλων που χρεώνανε δεκάδες εκατοµµύρια για να παράσχουν καταστροφικές συµβουλές. Πράγµατι, ακόµα και οι εξαιρετικοί σύµβουλοι µε τους οποίους συνεργάστηκα προσέφεραν τις υπηρεσίες τους τελείως αµισθί, Π.χ. οι Τζεφ Σάκς, Λάρρυ Σάµµερς, Τζέιµι Γκάλµπρεϊθ κτλ. Ακόµα και άτοµα η εταιρείες που είχαν εργαστεί για την κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ (π.χ. η επενδυτική τράπεζα Lazard, ο Αµερικανός δικηγόρος Λι Μπουκέιτ) µε υπέρογκες αµοιβές συνεργάστηκαν µαζί µας χωρίς να λάβουν ούτε ένα ευρώ. Η μάχη του πραγµατικά λιτού βίου ενός µαχόµενου ελληνικού λαού κόντρα στην πυραμιδική, σπάταλη λιτότητα της τρόϊκας και της ολιγαρχίας είχε αρχίσει.

Από τις πρώτες µας κινήσεις θα είναι η άµεση εξοικονόμηση πόρων µε τη θεματική μείωση των εξωυπηρεσιακών συµβούλων του υπουργείου-εξοικονόμηση που θα χρηματοδοτήσει την επαναπρόσληψη των καθαριστριών του υπουργείου. Ως συμβολική αλλά και ουσιαστική πρώτη κίνηση.

Όταν λίγες µέρες αργότερα ταξίδεψα στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες για να ξεκινήσω τις συνοµιλίες µε τους δανειστές, µια από τις πρώτες ενστάσεις που έθεσαν αφορούσε την ανακοίνωσή µου της επαναπρόσληψης των τριακοσίων καθαριστριών. «Ανατροπή των μεταρρυθµίσεων» ήταν η έκφραση που χρησιμοποίησαν για να µε κατακρίνουν. Για κάποιους µάλιστα από τους δανειστές η επαναπρόσληψη των καθαριστριών αποτελούσε casus bellι.

Το γεγονός ότι είχαµε εξοικονομήσει πολλαπλάσιο ποσό των µισθών τους µε πραγµατικές οικονομίες δεν είχε καµία σημασία γι’ αυτούς. Το αντίθετο συνέβαινε: Τους ενοχλούσε τα µέγιστα ότι έβαλα τέλος στην άνεση µε την οποία ξοδεύονταν στο άµεσο παρελθόν δεκάδες εκατοµµύρια ευρώ µέσα σε λίγες ηµέρες για λιµουζίνες και ολέθριες συµβουλές επαγγελματιών συµβούλων-κολλητών τους, την ίδια στιγµή που απολύονταν οι δυστυχισμένες γυναίκες που, για το πολύ 400 ευρώ τον µήνα, καθάριζαν νωρίς κάθε πρωί τις τουαλέτες και τα γραφεία όπου εκείνοι βυσσοδομούσαν εναντίον ενός ολόκληρου λαού.

Βέβαια οι δανειστές ήξεραν τι έκαναν: Πιέζοντας από ανάγκη µεγάλη να πειστεί ο ελληνικός λαός ότι ευθυνόταν αποκλειστικά και µόνον ο ίδιος για ότι πέρναγε. Όχι µόνο έπρεπε να αναλάβουν νέα δάνεια οι πτωχοποιημένοι Έλληνες εκ µέρους των πτωχευμένων τραπεζιτών, αλλά έπρεπε να πιστέψουν κι από πάνω ότι τους έπρεπε κάθε τιμωρία, κάθε εξευτελισμός που επέβαλλε η τρόικα. Οι κιθαρίστριες του Υπουργείου Οικονοµικών δεν ήταν παρά µια εξαιρετική ευκαιρία να παρουσιαστούν τα αθώα θύµατα ως θύτες και οι τροϊκανοί θύτες ως τεχνοκράτες εντεταλμένοι από τη σκληρή πραγματικότητα . Αν η κατηγορία για την πτώχευση της χώρας έπρεπε να αποδοθεί στα θύµατά της, τότε η αρχή έπρεπε να γίνει µε τις γυναίκες που καθάριζαν το Υπουργείο Οικονοµικών και τις εφορίες. Οποία αθλιότης[22] !

`

Μετριοπάθεια ναι, υποταγή όχι

πως το αντιλαµβάνονταν, η δουλειά του υπουργού οικονοµικών µιας πτωχευµέvnς χώρας δεν ήταν να προσφέρει φρούδες ελπίδες θεμελιωμένες επί πλαστής αισιοδοξίας, αλλά αντίθετα να προαγάγει ισορροπημένες πολιτικές στη βάση ρεαλιστικών προσδοκιών. Γι’ αυτό και χάρηκα που µου δόθηκε η δυνατότητα να κλείσω εκείνη την πρώτη συνέντευξη Τύπου µε µια νότα αισιοδοξίας βασισμένη σε τηλεφωνική συζήτησn που είχε προηγηθεί:

Στα προεκλογικά τηλεοπτικά πάνελ άκουγα συνεχώς να µου λένε πως την εποµένη της εκλογής µας θα αντιμετωπίζαµε από τους εταίρους ένα τελεσίγραφο: Υπογράψτε δήλωση μετανοίας , την αίτηση για την επέκταση του υπάρχοντος προγράμματος , αλλιώς δε σας μιλάμε. Έλεγα ότι όποιος το πίστευε αυτό απλώς είναι πολύ κυνικός απέναντι στην Ευρώπη ότι έχει πολύ κακή εντύπωση για την Ευρώπη. Η Ευρώπη ξέρει να βρίσκει λύσεις αποφεύγοντας τα τελεσίγραφο. Πριν από δύο μέρες είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με τον κ. Ντάισελμπλουμ. Του Εξέθεσα τον σταθερό μας προσανατολισµό προς μια νέα συμφωνία µε τους εταίρους για την Ελλάδα που να υπερβαίνει, να ανατρέπει, την αδιέξοδη λογική των προηγούμενων προγραμμάτων, να ελαχιστοποιεί το κόστος της Ελληνικής αυτοτροφοδοτούμενης κρίσης όχι μόνο για τον Έλληνα πολίτη αλλά και για τον Σλοβάκο, τον Ολλανδό, τον Ιταλό , τον Γερμανό τον κάθε πολίτη της Ευρώπης. Μου είπε ότι συμφωνεί σε πολλά από αυτά που του είπα και ότι υπάρχει κοινός τόπος που, µε καλή θέληση, θα τον εντοπίσουμε. Στο πλαίσιο αυτού του εξαιρετικού κλίματος ο κ. Ντάισελμπλουμ προθυμοποιήθηκε να επισκεφθεί την Αθήνα την ερχόμενη Παρασκευή για συνάντηση πρώτο με τον πρωθυπουργό, κατόπιν με το οικονομικό επιτελείο μας και, τέλος , για μακρά συνεργασία των δυο μας.

Πράγματι, ο Γερούν Ντάισελμπλουμ με είχε καλέσει για να με συγχαρεί για τη νίκη μας και δεν έχασε χρόνο να προχωρήσει στο αυτονόητο ερώτημα: ποιές ήταν οι προθέσεις μας για το εν εξελίξει ελληνικό πρόγραμμα; Απάντησα όσο πιο ευγενικά μπορούσα, ξεκαθαρίζοντας ταυτόχρονα τη θέση μας: η νέα μας κυβέρνnσn, είπα, αναγνωρίζει ότι κληρονόμησε ορισμένες δεσμεύσεις απέναντι στο Eurοgrοup, έχοντας παράλληλα την ελπίδα και την πίστη ότι οι εταίροι της θα αναγνωρίσουν επίσης το γεγονός ότι εκλεγήκαμε με την εντολή να επαναδιαπραγματευθούμε βασικά στοιχεία της δανειακής συμφωνίας και του σχετικού προγράμματος. Έτσι οφείλαμε όλοι μας να αναζητήσουµε κοινό έδαφος -το αποκάλεσα γέφυρα μεταξύ του υφιστάμενου προγράμματος και των προτεραιοτήτων της νέας κυβέρνησης.

Ο Γερούν συμφώνησε αμέσως λέγοντας «αυτό είναι πολύ καλό», προτείνοντας μου να με επισκεφθεί την επόμενη Παρασκευή, 30 Ιανουαρίου 2015. Από ευγένεια του αντιπρότεινα να τον επισκεφθώ στις Βρυξέλλες, αν αυτό τον βόλευε, αλλά επέμενε ότι ο ίδιος και η ομάδα του θα τιμούσαν τους νέους Έλληνες συναδέλφους τους με μια επίσκεψη στην Αθήνα. Ενθαρρυμένος από την αποδοχή εκ μέρους του του κοινού μας καθήκοντος, που ήταν το χτίσιμο γερής γέφυρας πάνω από το χάσμα μεταξύ του μνημονιακού προγράμματος και της λαϊκής μας εντολής, και με το βλέμμα στραμμένο προς την εξελισσόμενη μαζική απόσυρση καταθέσεων, που το προηγούμενο καθεστώς και η Τράπεζα της Ελλάδος είχαν πυροδοτήσει εβδομάδες πριν, τόνισα την αποφασιστικότατα μου να εξευρεθεί κοινό έδαφος. Όσο για την αφήγηση περί σύγκρουσης, την οποία συνεχώς διέδιδαν το μέσα ενημέρωσης, κατέβαλα μεγάλες προσπάθειες για να τη διασκεδάσω κατά τη συνέντευξη Τύπου:

Ξέρετε , οι δημοσιογράφοι παγκοσμίως, έχουν μια προτίμηση για συγκρουσιακά αφηγήµατα. Άκουγα στο BBC τη Δευτέρα να παρουσιάζουν το σκηνικό που πρόεκυψε με τα την Εκλογική μας νίκη με όρους μονομαχίας ποιός θα υποχωρήσει πρώτος , αναρωτιόντουσαν, η Αθήνα ή οι Βρυξέλλες; Κατανοώ την ελκυστικότητα από τη μεριά των δημοσιογράφων τέτοιων αφηγημάτων. Όμως, με τον κ. Ντάισελμπλουμ συμφωνήσομε ότι μαζί θα τα αποδομήσουμε. Θα το αποδομήσουμε τόσο επειδή είναι εκτός πραγματικότητας όσο και επειδή δημιουργούν ανασφάλεια άνευ λόγου. Δε θα υπάρξει μονομαχία. Δε θα υπάρξουν απειλές. Δεν τίθεται θέμα ποιός θα υποχωρήσει πρώτος . Η κρίση της Ευρωζώνης μόνο θύματα και χαμένους έχει. Οι μόνοι που κερδίζουν Είναι οι μισαλλόδοξοι, οι ρατσιστές, οι επενδύοντες στον φόβο και στη διχόνοια-στο αυγό του φιδιού, όπως έλεγε και ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν. Με τον κ. Ντάισελμπλουμ την Παρασκευή θα βάλουμε τις βάσεις για να αποδομήσουμε το κλίμα αποδόμησης της Ευρώπης.

Εννοούσα κάθε λέξη. Μετά τη συνέντευξη Τύπου επέστρεψα στα γραφεία του έκτου ορόφου, για να τα βρω ανατριχιαστικά άδεια. Ο προκάτοχος μου είχε φύγει μαζί με το επιτελείο του, αφήνοντας πίσω του δύο νεαρές γυναίκες, έντρομες στη σκέψη ότι μπορεί να απολυθούν αυτοστιγµεί από το νέο αφεντικό της «ριζοσπαστικής Αριστεράς». Τις διαβεβαίωσα ότι το τελευταίο πράγµα το οποίο µε ενδιέφερε ήταν ο ρεβανσισμός και η εκκαθάριση του προσωπικού της προnγούµενης κυβέρνησης. ‘Εκλεισα την πόρτα πίσω µου και τράβηξα µια καρέκλα στο µεγάλο τραπέζι. Εβγαλα το λάπτοπ µου από το σακίδιο, το συνέδεσα στην πρίζα και περιµένοντας να ανοίξει, κοιτώντας έξω από το παράθυρο που πλαισίωνε τη φωταγωγηµένη Βουλή, προσπάθησα να καταρτίσω µια νοητική λίστα µε τις πιο επείγουσες προτεραιότητες της ηµέρας.

Όταν κοίταξα την οθόνη του λάπτοπ µου, θυμήθηκα ότι δεν είχα τον κωδικό πρόσβασης στο Wi-Fi. Σηκώθηκα, άνοιξα την πόρτα προς το γραφείο των γραμματέων και φώναξα: «Είναι κανείς εδώ;» Σύντοµα µία από τις δύο εµφανώς ανακουφισµένες και κάπως αµήχανες υπαλλήλους εμφανίστηκε από ένα µακρινό δωµάτιο. Μισή ώρα αργότερα βρήκαµε κάποιον που ήξερε κάποιον άλλο που γνώριζε τον κωδικό πρόσβασης[ΔΖ23] . Και έτσι ο νέος υπουργός απέκτησε µια πολύ πολύ αργή σύνδεση στο Διαδίκτυο όχι και το πιο ευοίωνο ξεκίνημα σε µια µακρά, μοναχική εκστρατεία ενάντια στους αρτιότερα εξοπλισμένους και καλύτερα απροετοίµαστους αντιπάλους στην ιστορία του καπιταλισμού.

`

Οι Αμερικανοί φίλοι

`

ο πρώτα τηλεφώνηµα που έλαβα εκείνο το βράδυ από το εξωτερικό ήρθε από έναν άγνωστο αριθµό από τις Ηνωµένες Πολιτείες. Ήταν η Δανάη, η οποία είχε φτάσει στο Όστιν και καλούσε για να δει πώς τα πήγαινα. Μόλις κλείσαµε, το τηλέφωνο χτύπησε πάλι. Για άλλη µια φορά ο άγνωστος ερυθρός στην οθόνη ξεκινούσε µε +1, τον κωδικό κλήσης από τις ΗΠΑ. Σήκωσα το ακουστικό και άκουσα µια μακρινή , ήπια ανδρική φωνή µε έντονη προφορά από το Μπρούκλιν.

«Δε µε ξέρετε, κύριε Βαρουφάκη, αλλά ένιωσα την ανάγκη να σας καλέσω για να σας συγχαρώ για την εκλογή σας και για να σας παράσχω όλη την υποστήριξη που µπορώ να προσφέρω. Ονοµάζοµαι Μπέρνι Σάντερς και είµαι γερουσιαστής από το Βερµόντ. Κοινοί γνωστοί µας µου έδωσαν τον αριθµό σας και ελπίζω η πρωτοβουλία µου να μη σας ενόχλησε».

Να ενοχληθώ από την πρωτοβουλία; Χρειαζόμασταν όση στήριξη µπορούσαµε να συγκεντρώσουµε. Αφού τον ευχαρίστησα, του εξήγnσα ότι, φυσικά ήξερα ποιός ήταν. Αν και ο Μπέρνι δεν είχε γίνει ακόµα ευρέως γνωστός, καθώς θα διεκδικούσε το χρίσµα των Δημοκρατικών έξι μήνες αργότερα, ο Τζέιμι Γκάλµπρεϊθ µε είχε ενημερώσει πλήρως για τα πολιτικά τεκταινόµενα στο Βερµόντ, όπου ο αδελφός του ο Πίτερ είχε χρηματίσει γερουσιαστής στην πολιτειακή Βουλή. Ο Μπέρνι ξεκίνησε να µου λέει ότι ήταν έτοιµος να γράψει στην Κριστίν Λαγκάρντ για να της δηλώσει ξεκάθαρα ότι θα πρέπει να προσέξει τη συµπεριφορά του ΔΝΤ απέναντι στον Ελλάδα. Με ρώτησε αν υπήρχε κάτι συγκεκριµένο που θα ήθελα να της αναφέρει. Υπήρχε, όντως.

Και’ αρχάς, του ζήτησα να αναφέρει σαφώς ότι το ελληνικό πρόγραµµα, του οποίου την αυστηρή επιτήρηση ασκούσε το ΔΝΤ από το 2010, είχε αποτύχει παταγωδώς ως αποτέλεσµα των εξωφρενικών επιπέδων λιτότητας που το ΔΝΤ είχε βοηθήσει να επιβληθούν. Δεύτερον, του ζήτησα να επισημάνει ότι η προκύπτουσα βαθιά ύφεση είχε εκθρέψει τα τέρατα της ναζιστικής Χρυσής Αυγής και ότι αν η δηµοκρατική φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση µας στριμωχτεί από τους πιστωτές της, ένα πολύ πιθανό αποτέλεσµα θα ήταν η ίδια η δηµοκρατία να στραγγαλιστεί στη γενέτειρά της, όπως ακριβώς συνέβη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσµίου πολέµου. Ο Μπέρνι υποσχέθηκε ότι θα έκανε αυτές τις δύο επισημάνσεις και ότι θα προσέθεσε ακόµη µία, που το Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο θα την έπαιρνε στο σοβαρά: αν το ΔΝΤ συνέχιζε την ίδια απαράδεκτη συµπεριφορά του απέναντι στην Ελλάδα, ο ίδιος θα πίεζε τη Γερουσία των ΗΠΑ για να μειωθεί η χρηματοδότηση του Ταµείου.

Από το 2012 µε τον Τζέιμι Γκάλµπρεϊθ είχαµε δουλέψει σκληρά για να κερδίσουµε την υποστήριξη των Αμερικανών προοδευτικών στον αγώνα για το γκρέµισµα του Μνηµονιστάν. Όταν κάλεσα τον Αλέξη να τον ενηµερώσω για την προσφορά βοήθειας του Μπέρνι εκείνος µου ανταπέδωσε τα καλά μαντάτα με τα νέα ότι τον κάλεσε ο πρόεδρος Οµπάµα όχι µόνο για τα εθιμοτυπικά συγχαρητήρια αλλά και για να του προτείνει τον προγραµµατισµό σε σύντοµο χρονικό διάστημα µιας συνάντησης μεταξύ του Τζακ Λιου, του υπουργού οικονοµικών του, και εµού. Ζήτησα από τον Αλέξη να τους μετάφερε την ετοιμότητα µου να συναντηθώ µε τον Λιου όποτε θα όταν έτοιμος ο ίδιος.

Λίγο αργότερα ο Οµπάµα προχώρησε σε εξαιρετικά χρήσιμη , για εμάς, δημόσια δήλωση: «Δεν µπορούµε να συνεχίσουµε να πιέζουµε κράτη που βρίσκονται εν µέσω οικονοµικής κρίσης», είπε στον δηµοσιογράφο του CNN Φαρίντ Ζακαρία, πρoσθέτοντας: «Κάποια στιγµή πρέπει να υπάρξει µια στρατηγική ανάπτυξης για να µπορέσουν να εξοφλήσουν το χρέος τους και να µειώσουν το ελλείµµατα τους », Περίπου µία ώρα αργότερα το κινητό µου τηλέφωνο χτύπησε ξανά, κι ένας άλλος άγνωστος αμερικανικός αριθµός εμφανίστηκε στην οθόνη του .Ήταν ο Τζεφ Σάκς, Καθηγητής Οικονοµικών στο Πανεπιστήµιο Κολούµπια και επικεφαλής του Earth Institute (Ινστιτούτο της Γης). Με κάλεσε για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον «δίκαιο και άξιο αγώνα» µας, όπως ο ίδιος το έθεσε, ώστε να πειστούν οι πιστωτές να προχωρήσουν σε µια σηµαντική, ευρείας κλίµακας ελάφρυνσης του χρέους και σε µια βιώσιμη δημοσιονοµική πολιτική.

Ο Τζεφ είναι από τους, σχετικά λίγους, Αµερικανούς πανεπιστημιακούς οικονοµολόγους που συνδέονται µε κάτι σαν οµφάλιο λώρο με το αμερικανικό κράτος και µε τους διεθνείς οργανισµούς που αυτό ελέγχει. Η δράση του στο παρελθόν ήταν, θα έλεγα, αμφιλεγόμενη. Όµως, είναι από τους ανθρώπους που γίνονται όλο και προοδευτικότεροι όσο µεγαλώνουν και βλέπουν ιδίοις όµµασι το διεθνές κατεστηµένο εν δράσει. Πάντα κοντά στο ΔΝΤ, τόσο στο πνεύµα όσο και στην πράξη, είχε συμμετάσχει σε προγράµματα «διάσωσης» του Ταµείου τη δεκαετία του 1990, κάποια από το οποία πήγαν πολύ άσχημα (όπως στη Ρωσία του Γέλτσιν), άλλα κάπως καλύτερα.

Παράλληλα, είχε αντιληφθεί από νωρίς τη σημασία της αναδιάρθρωσης του χρέους, κάτι που τον είχε φέρει σε έντονη σύγκρουση με το ΔΝΤ και την Ουάσινγκτον, παρά την αρμονική διασύνδεση µαζί τους, ιδίως όταν επιχειρηματολογούσε υπέρ της αναδιάρθρωσης του χρέους χωρών όπως η Βολιβία. Όπως ο Τζο Στίγκλιτς, ο οποίος έγινε σκληρός επικριτής της Ουάσινγκτον, του ΔΝΤ και της Διεθνούς Τράπεζας αφότου έζησε από κοντά τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν από τους εξ Ουάσινγκτον ορµώµενους αυτούς οργανισµούς, ιδίως τα «προγράµµατα» τους κατά τη διάρκεια της κρίσης της Νοτιοανατολικής Ασίας του 1998, έτσι και ο Τζεφ σημαδεύτηκε από την εµπειρία του της εγκληματικής συµπεριφοράς τους προς πτωχευµένα κράτη, όπως η Αργεντινή. Και οι δύο άνδρες διαμορφώθηκαν ως οικονομολόγοι και δημόσιοι διανοούμενοι από τις άµεσες εµπειρίες τους καταστροφικών «προγραμμάτων», όπως αυτό του Μνηµονιστάν µας, και αποδείχτηκαν ιδιαίτερα γενναιόδωροι και αφοσιωµένοι υποστηρικτές του αγώνα µας.

Η τελευταία µου τηλεφωνική συνοµιλία της ηµέρας εκείνης µε την άλλη όχθη του Ατλαντικού ήταν µε τον Τζέιµι Γκάλµπρεϊθ. Του είπα για τα ευοίωνα µηνύματα από τον Μπέρνι, τον Τζεφ και τον Οµπάµα, πριν συζητήσουμε για την άφιξή του στην Αθήνα, όπου ήθελα να αρχίσει επειγόντως να συντονίζει την εκπόνηση του Σχεδίου Χ-του σχεδίου που ο Αλέξης µου είχε ζητήσει να ετοιμάσω, εκείνο το βράδυ του προηγούμενου Νοεµβρίου, σε περίπτωση που η τρόϊκα έβαζε µπροστά το Σχέδιο Ζ τους για Grexιt.

Ο λόγος που επέλεξα τον Τζέιµι για να καθοδηγήσει την οµάδα ήταν ότι το Σχέδιο Χ έπρεπε να εκπονηθεί υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας , δεδοµένου ότι η γνωστοποίηση του θα ενέτεινε το ήδη εκκινηθέν (από τους κ. Σαµαρά και Στουρνάρα) bank run (τη µαζική απόσυρση καταθέσεων). Γιατί; Επειδή και µόνον η αναφορά στο Σχέδιο Χ θα έδινε στους δανειστές και στην ολιγαρχία την ευκαιρία να µας κατηγορήσουν ότι θέλαµε το Grexιt (όπως κάνουν κατόπιν εορτής , από τον Ιούλιο του 2015 έως σήμερα) και θα έφερνε πιο κοντά στο µυαλό του κόσµου µια υποτιμημένη δραχμή, µε αποτέλεσµα να σπεύσουν κατόπιν όλοι στα γκισέ των τράπεζών να απαιτούν τις αποταμιεύσεις τους από την πρώτη εβδοµάδα της διακυβέρνησης µας προσφέροντας έτσι στην ΕΚΤ την τέλεια δικαιολογία για να κλείσει τις τράπεζες µας, αναγκάζοντας µας να προχωρήσουµε σε σύγκρουση µε την τρόϊκα πριν µας δοθεί η ευκαιρία σοβαρών διαπραγματεύσεων, πριν προετοιµασθούµε για µια τέτοια περίπτωση, πριν αρχίσουν να ασκούνται πιέσεις επί της σκληρής τρόϊκας από ψυχραιμότερες καθεστωτικές δυνάµεις, Π.χ. από τους υποστηρικτές µας στην Ουάσινγκτον, στο Σίτυ του Λονδίνου κτλ

Αν είχα αναθέσει το Σχέδιο Χ σε Έλληνα αξιωματούχο, υπήρχε πολύ µεγάλη πιθανότητα να διαρρεύσει. Ρεαλιστικό σκεπτόμενος , ήταν αδύνατον να βρω κάποιον στην Ελλάδα που να συνδυάζει την εµπειρία. την εχεµύθεια και την κριτική ικανότητα του Τζέιµι. Πράγματι ο Τζέιµι δούλεψε για μήνες, µαζί µε την οµάδα που φτιάξαμε , πάνω στο Σχέδιο Χ. Κυριολεκτικά δίπλα µου στο «διακριτικό», δύσκολα προσπελάσιµο γραφείο που βρίσκεται ακριβώς πίσω από το υπουργικό. Και δε διέρρευσε ούτε λέξη. Απόδειξη είναι ότι οι σήμερα φωνασκούντες εναντίον µου της τότε µνηµονιακής αντιπολίτευσης (ΝΔ-ΠΑΣΟΚ) τα του Σχεδίου Χ τα έµαθαν από … εµένα όταν πλέον δεν ετίθετο θέµα. Μετά δηλαδή τη συνθηκολόγηση του πρωθυπουργού τον Ιούλιο του 2015.

Λίγες ώρες αργότερα η επιστολή που έστειλε ο Μπέρνι Σάντερς στην Κριστίν Λαγκάρντ έφτασε στο µέιλ µου. Ήταν ένα πραγµατικό διαμάντι Το παρακάτω απόσπασµα είναι ενδεικτικό του θαυμάσιου περιεχοµένου του:

Αυτή την εβδομάδα ο ελληνικός λαός εξέλεξε µία νέα κυβέρνηση και εξουσιοδότησε αυτή την κυβέρνηση µε την εντολή να αναστρέψει τις αποτυχημένες πολιτικές λιτότητας των τελευταίων πέντε ετών. Η λιτότητα όχι µόνο πτωχοποίησε τον ελληνικό λαό, ανεβάζοντας το ποσοστό ανεργίας πάνω από το 25%, αλλά επιπλέον δημιούργησε ένα πολιτικό κενό τόσο επικίνδυνο που βοήθησε το νεοφασιστικό κόµµα Χρυσή Αυγή να κερδίσει έδρες στο κοινοβούλιο … οι λαοί της lσπανίας, της lταλίας και της Πορτογαλίας παρακολουθούν. και αν δεν αντιµετωπίσουµε αυτή την κατάσταση λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την πλατιά µάζα των εργαζοµένων και των πολιτών , τα αποτελέσματα της συνεχιζόμενης λιτότητας θα µπορούσαν να οδηγήσουν σε ακόµα πιο σοβαρές πολιτικές συνέπειες και σε µια παγκόσµια οικονομική κρίση. Ευτυχώς, αυτό µπορεί να αποφευχθεί.

Το Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο. ως ένα πολυµερές ίδρυµα και µέλος της τρόϊκας έχει σημαντικό ρόλο να παίξει σε αυτό το σκηνικό. Ως µέλος της Επιτροπής Προϋπολογισµού της Γερουσίας. προβληµατίζοµαι για τη χρήση των κρατικών πόρων των Ηνωµένων Πολιτειών από το ΔΝΤ για την επιβολή λιτότητας σ’ έναν λαό που δεν µπορεί να αντέξει παραπάνω και του οποίου η κρίση µπορεί να επεκταθεί. Στη Γερουσία συζητούμε σοβαρά το κατά πόσον η αµερικανική κυβέρνnσn θα πρέπει να αυξήσει την ποσότητα των αµερικανικών πόρων που διατίθενται στο ΔΝΤ προς δανεισµό σε ξένες χώρες, συµπεριλαµβανοµένων των ζητημάτων για το πώς υπολογίζεται το κόστος τέτοιων δεσµεύσεων. Χωρίς να µπαίνω σε αυτή τη συζήτησn. θα ήθελα να καταλάβω το πώς οι δεσµεύσεις µας χρησιμοποιούνται σε αυτή την περίπτωση και κατά πόσον αυτές οι δεσµεύσεις χρησιμοποιούνται για να προκαλέσουν τη διάδοση της οικονομικής κρίσης και την ενίσχυση της Ακροδεξιάς µέσω της υπερβολικής λιτότητας ή για να βοηθήσουν την Ελλάδα στην επίτευξη ενός διαχειρίσιμου δανειακού χρέους και µιας βιώσιµης οικονοµίας.

Μέχρι να τελειώσω την ανάγνωση της θαυµάσιας εκείνης επιστολής, είχε πάει τρεις το πρωί. Ήταν ώρα να βγάλω από το µυαλό µου τους «Αµερικανούς φίλους» και να µετατρέψω τη νοερή µου λίστα των εγχώριων προτεραιοτήτων σε συγκεκριµένη ατζέντα της επόµενης ημέρας. (…)

&ΣΥΝΕΧΕΙΑ 5ο Μέρος)

`