copyright © μετάφραση – επιμέλεια Χείλων

Οι Ινδιάνοι Ζούνι ανήκουν στην ομάδα φυλών Πουέμπλο/Pueblo (χωρικοί – οικοδίαιτοι) που ζούσαν στα οροπέδια του Κολοράντο και Ρίο Γκράντε. Πρόγονοι της φυλής ήταν οι αρχαίοι Κλιφ Ντουέλερς/Cliff Dwellers (κάτοικοι βράχων). Οι Ζούνι είναι ειρηνικός λαός, διάσημοι για τις θρησκευτικές παραδόσεις, που περιλάμβαναν Κίβα/Kiva (χώροι τελετών) Κατσίνας/Kachinas (πνεύματα) και αρχαίους τελετουργικούς χορούς και τελετές. Επιφανής αρχηγός της φυλής υπήρξε ο Παλιβαχτίβα/Paliwahtiwa.

Οι πρόγονοι των Ζούνι προέρχονταν από τον πολιτισμό των Ανασάζι/Anasazi που ήταν οικοδόμοι στα φαράγγια των νοτιοδυτικών περιοχών, στους παραπόταμους των ποταμών Ρίο Γκράντε και Κολοράντο. Οι Ανασάζι έχτιζαν τις κατοικίες στους απόκρημνους βράχους επειδή η πρόσβαση ήταν πολύ δύσκολη με αποτέλεσμα να παρέχουν φυσική άμυνα έναντι νομαδικών επιθετικών φυλών όπως οι Νάβαχο και των Ευρωπαίων. Οι Ανασάζι ήταν αγρότες που καλλιεργούσαν στις κοιλάδες του ποταμού κάτω από τις κρημνώδεις κατοικίες τους και ειδικοί στην άρδευση των πεδιάδων.

Η διαβίωση των Ανασάζι ήταν οργανωμένη σε κοινοτική βάση και τα πολλά κίβα αποδεικνύουν ότι οι θρησκευτικές τελετές τους ήταν παρόμοιες των Πουέμπλο και της φυλής Ζούνι.

Ο όρος Ζούνι προέρχεται από Ισπανική λέξη που παραπέμπει στους Πουέμπλο. Σήμερα, αν και η φυλή αποκαλείται Ασίουι/Ashiwi (στη γλώσσα τους σημαίνει «η σάρκα») χρησιμοποιούν επίσης τον όρο Ζούνι κυρίως όταν μιλούν Αγγλικά.

Τοποθεσία

Παλιότερα κατοικούσαν στο Οροπέδιο του Κολοράντο και στο Ρίο Γκράντε, αλλά σήμερα αριθμώντας πληθυσμό περίπου 12.000 ατόμων, ζουν σε καταυλισμό στο Νέο Μεξικό και επιπλέον σε έκταση 450 στρεμμάτων στις δύο κομητείες του Μακ Κίνλεϊ και της Σιμπόλα, ενώ η φυλή έχει τη δική της γη στην κομητεία Κάτρον και στην κομητεία Απάτσι της Αριζόνα.

Γεωγραφικά στοιχεία

Οι Ζούνι ανήκουν στην Νοτιοδυτική πολιτιστική ομάδα ιθαγενών. Η γεωγραφία της περιοχής στην οποία έζησαν υπαγόρευε τον τρόπο ζωής και τον πολιτισμό της φυλής.

Έδαφος: Ξηρή, άνυδρο βραχώδες έδαφος γεμάτο κάκτους.

Κλίμα: Ζεστό με λίγη βροχή, με αποτέλεσμα οι καλλιέργειες να απαιτούν επιπλέον άρδευση.

Πανίδα: Ζώα της ερήμου κυρίως ερπετά και φίδια, καθώς και αιγοπρόβατα και άγριες γαλοπούλες.

Καλλιέργειες: Οι καλλιέργειες που ευδοκιμούν στην περιοχή είναι καλαμπόκι, φασόλια, ηλιόσποροι και κολοκύθι.

Γλώσσα

Η Ζούνι (ενδώνυμο Σιβίμα/Shiwi’ma) είναι αυτόνομη γλώσσα της ομώνυμης φυλής στο δυτικό Νέο Μεξικό και ανατολική Αριζόνα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ομιλείται από περίπου 9.500 άτομα, ειδικά στην περιοχή Ζούνι Πουέμπλο, στο Νέο Μεξικό και λιγότερο σε μέρη της Αριζόνα.

Σε αντίθεση με τις περισσότερες ιθαγενείς γλώσσες των Η.Π.Α η γλώσσα ομιλείται ακόμα από σημαντικό αριθμό νέων και ως εκ τούτου, διατρέχει μικρότερο κίνδυνο αφανισμού. Ο Έντμουντ Λάντ ανέφερε το 1994 ότι η Ζούνι εξακολουθεί να είναι η κύρια γλώσσα επικοινωνίας στο Πουέμπλο και χρησιμοποιείται ευρέως μεταξύ των ιθαγενών (Newman 1996).

Η ονομασία Ζούνι στη γλώσσα τους λέγεται Σιβίμα που σημαίνει «τρόπος Ζούνι» ενώ οι ομιλητές του είναι γνωστοί ως Ασίβι.

Διαβίωση – κουλτούρα

Οι Ζούνι είναι ειρηνικός λαός και μία από τις μεγαλύτερες φυλές Πουέμπλο που κατοικούσαν στα νοτιοδυτικά. Η φυλή έχει διατηρήσει άθικτο τον πολιτισμό της, επειδή ζει σε απομονωμένες περιοχές. Τα χωριά αποτελούνταν από πολυώροφα σπίτια, οι άντρες είχαν κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του χωριού και ήταν οι πνευματικοί ηγέτες υπεύθυνοι για θρησκευτικές τελετές και τελετές, καθώς και οι πολιτικοί ηγέτες της φυλής. Ο ρόλος των γυναικών επικεντρωνόταν στο σπίτι. Οι Ζούνι ήταν γνωστοί ως εξαιρετικοί γεωργοί, κτηνοτρόφοι και εξειδικευμένοι υφαντές, αγγειοπλάστες και αργυροχόοι.

Θρησκεία

Κύρια μορφή του μύθου της δημιουργίας των Ζούνι είναι η Αβοναβιλόνα/Awonawilona, Δημιουργός των Πάντων με την οποία εξηγείται η προέλευση του ήλιου, της γης, του ουρανού, των ανθρώπων και όλων των πλασμάτων. Ο μύθος της δημιουργίας μιλά για το μακρύ ταξίδι από το χαμηλότερο από τα τέσσερα σπήλαια του κόσμου στο φως και τη ζωή στην παρούσα γη. Η φυλή συνδέεται στενά με τις κούκλες Κατσίνα/Kachina οι οποίες αντιπροσωπεύουν ισχυρά πνεύματα θεών, ζώων ή φυσικών στοιχείων που χρησιμοποιούν τις μαγικές τους δυνάμεις για το καλό και την ευημερία της φυλής, φέρνοντας βροχή, γονιμότητα, θεραπεία και προστασία στους ανθρώπους. Κάθε Κατσίνα έχει διαφορετικές δυνάμεις. Το Κοκοπέλι/Kokopelli είναι το διασημότερο από όλα τα πνεύματα Κατσίνα. Η τελετή Πιστό Ηλιοστάσιο/Soyal Solstice είναι μια μεγάλη τελετή που διαρκεί 16 ημέρες. Οι Ζούνι πίστευαν στο Ατσιγιαλατόπα/Achiyalatopa ένα πτηνό – τέρας με θεϊκές δυνάμεις, που είχε φτερά από πέτρινα μαχαίρια, τα οποία πετούσε σε αντικείμενα.

Κατοικία

Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή η φυλή ζούσε σε χωριά που βρίσκονταν κοντά στα απομονωμένα προγονικά σπίτια των Κλιφ Ντουέλερς οι οποίοι διαβιούσαν σε οικίες χτισμένες σε απόκρημνους βράχους. Ήταν εξαιρετικοί λιθοξόοι που μετακόμισαν από αυτές τις κατοικίες και άρχισαν να χτίζουν τα σπίτια τους κάτω από τους υπερυψωμένους βράχους. Η εικόνα παρέχει μια εξαιρετική απεικόνιση ενός τυπικού χωριού Ζούνι με πολυώροφα σπίτια κοντά σε μεγάλους βράχους με αγρότες που εργάζονται στα κοντινά χωράφια. Οι οικίες κατασκευάζονταν από μείγμα αργίλου και άχυρου που ψηνόταν σε σκληρά τούβλα. Κάθε πλίνθος ήταν το σπίτι μιας οικογένειας και περιείχε συχνά πολλά δωμάτια. Χαρακτηριστικό κάθε χωριού Ζούνι είναι τα υπόγεια που ονομάζονται Κίβα και χρησιμοποιείτο για τις τελετές και δοξασίες.

Κίβα/Kiva

Το Κίβα είναι ειδικός χώρος, χτισμένος υπόγεια, ο οποίος αποτελείται από κυκλικούς θαλάμους στους οποίους εισέρχονταν μέσω καταπακτής. Το Κίβα είναι ο ιερός χώρος των Ζούνι και των πνευματικών ηγετών που χρησιμοποιείτο για μυστικές και πνευματικές τελετές Κατσίνα. Οι ράβδοι προσευχής ή Πάχος/Pahos, προετοιμάζονταν στο Κίβας για να καλέσουν τα πνεύματα στις προσευχές. Κατά τη διάρκεια αυτών των ιερών τελετουργικών οι πιστοί φορούσαν μάσκες και στολές υποδυόμενοι τα κατσίνα (προγονικά πνεύματα).

Ενδυμασία

Τα ρούχα που φορούσαν οι άντρες της φυλής περιλάμβαναν breechclout παντελόνια με κοντό κίλτ (είδος ποδιάς) το οποίο φτιάχνονταν από μακρύ ορθογώνιο δέρμα ή ύφασμα και φοριόταν ανάμεσα στα πόδια στερεωμένο στη μέση με ζώνη. Περί το 1800 οι άντρες άρχισαν να φορούν βαμβακερό χιτώνα με δερμάτινη ζώνη στη μέση. Φορούσαν μοκασίνια από μαλακό δέρμα και στο κεφάλι φορούσαν επιδέσμους από ύφασμα ή δερμάτινη κορδέλα ενώ οι χορευτές φορούσαν βαμμένες μάσκες ή στεφάνια από φτερά.

Ο τύπος των ρούχων που φορούσαν οι γυναίκες της φυλής ήταν μακριές ρόμπες που ονομάζονται μάντα. Τα μαλλιά διατηρούνταν μακριά σε παραδοσιακό στυλ τσόνγκο/chongo με κότσο που ονομάζεται Χομσόμα/Hömsoma τυλιγμένο με λευκή κορδέλα. Αρέσκονταν στα κοσμήματα και φορούσαν περίτεχνα κολιέ από τυρκουάζ και ασήμι.

Τροφή

Το φαγητό περιελάμβανε κρέας από ελάφια, μικρά θηράματα και γαλοπούλες. Ως αγρότες, παρήγαγαν καλαμπόκι, φασόλια, ηλιόσπορους και κολοκύθι. Τα γεύματα συμπληρώνονταν με ξηρούς καρπούς, μούρα και φρούτα όπως το πεπόνι. Αργότερα η φυλή άρχισε να εκτρέφει πρόβατα και κατσίκες, ενώ ανταλλάσσαν τα προϊόντα τους με νομάδες που ζούσαν στα νοτιοδυτικά.

Οπλισμός

Τα όπλα που χρησιμοποιούσε αρχικά η φυλή περιελάμβαναν το Ατλάτλ/Atlatl το οποίο αργότερα αντικαταστάθηκε από τόξο και βέλος και ήταν ένα είδος εκτοξευτήρα δοράτων ή ράβδων. Η φυλή χρησιμοποιούσε επίσης διάφορα είδη μαχαιριών για πρακτικούς σκοπούς και κυνήγι.

Ιστορικά στοιχεία

Οι Ισπανοί αντιμετώπισαν για πρώτη φορά τη φυλή Ζούνι το 1539. Το 1610 οι Ισπανοί ίδρυσαν την Σάντα Φε, υποτάσσοντας όλους τους Πουέμπλος και προσπάθησαν να καταστείλουν τη θρησκεία τους. Αυτό οδήγησε στην Επανάσταση Πουέμπλο (1680-1692) στο Νέο Μεξικό και την Αριζόνα. Η εξέγερση παρακινήθηκε από τον αρχηγό Πόπε που ηγήθηκε ενός συνασπισμού των φυλών Πουέμπλο, Ζούνι και Χόπι ενάντια στους Ισπανούς. Η σύγκρουση κατέληξε με τεράστια νίκη για τους ιθαγενείς και ανάγκασε τους Ισπανούς να αποσυρθούν από τη Σάντα Φε, αλλά επέστρεψαν το 1692 και τελικά κατέκτησαν ξανά τα εδάφη, περιορίζοντας την αυταρχικότητα έναντι των ιθαγενών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Πουέμπλος έγιναν οι πρώτοι Ινδιάνοι της Αμερικής που απέκτησαν άλογα. Τα άλογα εξαπλώθηκαν στις πεδιάδες όπου η χρήση τους επηρέασε βαθιά τον γηγενή τρόπο ζωής. Πολλά από τα χωριά των Ζούνι επιβίωσαν τα πρώτα χρόνια, αν και μερικά αρχαία χωριά εγκαταλείφθηκαν λόγω επιθέσεων από τις πολεμοχαρείς φυλές Απάτσι, Κομάντσι και Νάβαχο.

Σημερινή κατάσταση

Σήμερα, οι Ζούνι ξεχωρίζουν διότι κατάφεραν να παραμείνουν ανεπηρέαστοι από εξωτερικές επιρροές. Εξακολουθούν να διεκδικούν την ίδια γη στην οποία ζούσαν και κατοικούν στο Νέο Μεξικό.

Αν και υπάρχουν Ζούνι που ζουν έξω από την πόλη και την ευρύτερη περιοχή, αυτοί είναι λίγοι και αποκομμένοι. Η φυλή κατάφερε να παραμείνει άθικτη λόγω του γεγονότος ότι δεν αναμίχθηκαν σε προβλήματα, συγκρούσεις ή πολέμους που δεν αφορούσαν τον λαό τους. Παραμένοντας αυτόνομοι, δεν επηρεάστηκαν από τις αλλαγές γύρω τους.

Η ζωή τους όπως και στο παρελθόν, εξακολουθεί να είναι βαθιά θρησκευτική και πολύ διαφορετική από εκείνη των άλλων φυλών. Οι θεοί των Ζούνι πιστεύεται ότι κατοικούν στις λίμνες της Αριζόνα και του Νέου Μεξικού. Οι αρχηγοί και οι σαμάνοι πραγματοποιούν τελετές κατά τη διάρκεια θρησκευτικών φεστιβάλ. Το τραγούδι και ο χορός συνοδεύουν τις μασκοφόρες παραστάσεις των αρχηγών, ενώ οι σαμάνοι προσεύχονται στους θεούς για χάρες που κυμαίνονται από γόνιμο έδαφος έως άφθονες βροχές. Οι σαμάνοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινότητα, καθώς σε αυτούς προσφεύγουν για καθοδήγηση, γνώση και ίαση.

Ο καταυλισμός είναι απομονωμένος από τον έξω κόσμο, γεγονός που επιτρέπει στους Ζούνι να ζήσουν σχετικά ανεμπόδιστα από τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό. Εξακολουθούν να ζουν μια ειρηνική, βαθιά θρησκευτική ζωή και μιλούν τη δική τους γλώσσα. Ωστόσο, η εξάρτηση από το καλαμπόκι ως στήριγμα της οικονομίας τους έχει αντικατασταθεί από το τουριστικό εμπόριο κεραμικών και κοσμημάτων.

Το Ζούνι Πουέμπλο είναι το μεγαλύτερο από τα 19 Πουέμπλος του Νέου Μεξικού, με έκταση μεγαλύτερη από 1800 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό άνω των 10.000. Περιλαμβάνει τα ερείπια του οικισμού Χαβικούχ/Hawikuh, τα οποία εγκαταλείφθηκαν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Πουέμπλος το 1680, καθώς και καταστήματα χειροτεχνίας και πολλές εκδηλώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Πηγές – βιβλιογραφία

https://www.warpaths2peacepipes.com/indian-tribes/zuni-tribe.htm

https://www.onlytribal.com/zuni-tribe-history-and-culture.asp

https://www.legendsofamerica.com/na-zuni/

Alfred L. Kroeber (1984). Zuni kin and clan. AMS Press.