4. Μέθοδος της θεραπείας – Θεραπευτική αγωγή
Αφού μέχρι τώρα είδαμε τι είναι ο Χριστιανισμός, ποιος ο χαρακτήρας της
ορθοδόξου θεολογίας, τι είναι θεραπεία, τώρα θα δούμε την μέθοδο της
θεραπευτικής αγωγής, που είναι η μέθοδος της ορθοδόξου ευσεβείας.
εντοπίσαμε το πρόβλημα, τώρα πρέπει να προχωρήσουμε, κατά το δυνατόν, και
στην καταγραφή των μεθόδων δια των οποίων επιτυγχάνεται η κάθαρση της
καρδιάς, δηλαδή η θεραπεία. Γιατί δεν έχει μεγάλη σημασία η καταγραφή των
υψηλών καταστάσεων, αν δεν προχωρήσουμε στην συνειδητοποίηση
Πως λοιπόν επιτυγχάνεται η θεραπεία της ψυχής;
Πρώτα πρέπει να τονίσουμε την ύπαρξη ορθής πίστεως. Εμείς οι Ορθόδοξοι
δίδουμε μεγάλη σημασία στην διαφύλαξη της πίστεως, ακριβώς γιατί γνωρίζουμε
ότι, αλλοιωθείσης της πίστεως, αλλοιώνεται αυτόματα η θεραπεία. Έχουμε
τονίσει προηγουμένως ότι η θεολογία πρέπει να ερμηνεύεται κυρίως ως ιατρική.
Και η ιατρική έχει υπ’ όψη της τον υγιή άνθρωπο, οπότε προσπαθεί με διάφορες
μεθόδους θεραπευτικές να οδηγήση εκεί τον ασθενούντα. Το ίδιο μπορούμε να
πούμε και για την θεολογία. Θεολογία είναι η διδασκαλία της Εκκλησίας περί της
υγείας της πνευματικής, αλλά και περί του δρόμου που πρέπει να
βαρύτητα στην αλώβητη διαφύλαξη των δογμάτων, όχι μόνον γιατί φοβούμαστε
τον κλονισμό μιας διδασκαλίας, αλλά γιατί χάνουμε την δυνατότητα της
θεραπείας και επομένως της σωτηρίας. Άλλωστε «η σύγκρουσις μεταξύ Παλαμά
και Βαρλαάμ δεν έγινεν τόσον εις τον τύπον του δόγματος όσον εις την
μεθοδολογικήν θεμελίωσιν αυτού. Ο Βαρλαάμ εστηρίχθη επάνω εις την
μεταφυσικήν και την μεταφυσικήν γνωσιολογίαν και λογικήν, ενώ ο Παλαμάς
επάνω εις την εμπειρικήν εξακρίβωσιν και διαπίστωσιν και εις τας αποδεικτικάς
συνεπείας αυτών»[45].
Έπειτα για την θεραπεία της ψυχής είναι απαραίτητη η αίσθηση της ασθενείας.
Όταν ένας άρρωστος δεν γνωρίζη την ασθένειά του, τότε δεν μπορεί να
Μάξιμος διδάσκει ότι εκείνος που γνωρίζει την ασθένεια της ανθρωπίνης
αυτός «είληφε πείραν της θείας δυνάμεως» και με την δύναμη του Θεού τα μεν
σπεύδει να επιτύχη τα δε κατόρθωσε[46]. Ο Πέτρος ο Δαμασκηνός,
την μεγάλη αξία της νυκτερινής προσευχής, λέγει ότι η ηθική πράξη κατορθούται
όταν ο άνθρωπος μελετά τα έργα της ημέρας, όταν μελετά τα ολισθήματα που
έγιναν «εις την σύγχυσιν της ημέρας», «ίνα τις λάβη αίσθησιν δια της ησυχίας
εαυτό μας μπορούμε να πενθήσουμε γι’ αυτόν.
Είναι γεγονός αναντίρρητο ότι οι περισσότεροι από τους Χριστιανούς σήμερα
αγνοούν την πνευματική τους κατάσταση. Είμαστε «νεκροί τοις παραπτώμασιν και
όχι μόνον δεν το αντιλαμβανόμαστε, αλλά και έχουμε την αίσθηση ότι είμαστε
πεπληρωμένοι των δωρεών του Παναγίου Πνεύματος, κοσμούμενοι υπό των
αρετών. Δυστυχώς αυτή η αυτάρκεια που μας μαστίζει καταστρέφει το έργο της
σωτηρίας. Πως μπορεί να μιλήση ο Χριστός σε έναν άνθρωπο που δικαιώνει τον
εαυτό του; Δυστυχώς μοιάζουμε με τους Φαρισαίους της εποχής του Κυρίου που
δεν αισθάνονταν ανάγκη ιατρού. Πως μπορεί να αναπτυχθή το μεγάλο χάρισμα
της μετανοίας και του πένθους σε μια καρδιά που δεν αισθάνεται την ερήμωσή
της; Οπότε δεν μπορεί να αναπτυχθή εσωτερική ζωή.
Μαζί με την αίσθηση της ασθενείας, πρέπει να συνδέεται και η «οικεία
κατάγνωσις», δηλαδή το μεγάλο χάρισμα της αυτομεμψίας. Αυτή δείχνει την
υπάρχουσα στην ψυχή ταπείνωση, αφού «αυτομεμψία σύνεστιν αεί τη
ψυχή «συντρίβει και πιέζει και τον οίνον εκθλίβει τον σωτήριον,
καρδίαν ανθρώπου τουτέστιν τον εντός ημών άνθρωπον. Οίνος δε τοιούτος εστιν
η κατάνυξις». Η αυτομεμψία με το πένθος που την χαρακτηρίζει συνεκθλίβει τα
πάθη και γεμίζει την ψυχή από την μακαριστή χαρά[49]. Γι’ αυτό οφείλουμε
διαρκώς να μεμφόμαστε τον εαυτό μας και να τον κατακρίνουμε «ίνα δια της
εκουσίου ευτελείας τας ακουσίους απορρίψωμεν αμαρτίας»[50].
Αλλά δεν αρκεί μόνον η αίσθηση της ασθενείας. Απαιτείται οπωσδήποτε και
θεραπευτής ιατρός. Και αυτός ο θεραπευτής είναι ο ιερεύς, ο πνευματικός
πατέρας. Πρώτα αυτός θεραπεύτηκε από τις δικές τους ασθένειες ή τουλάχιστον
αγωνίζεται να θεραπευθή και έπειτα θεραπεύει και τα πνευματικά του παιδιά.
Είπαμε προηγουμένως ότι ο πνευματικός πατέρας πρέπει να είναι θεολόγος και
αντιστρόφως. Γιατί στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται ο λόγος «ιατρέ,
θεράπευσον σεαυτόν» (Λουκ. δ’, 23). Εκείνος που πέρασε μέσα από τις
άλλους να τον βρουν. «Ιατρός εστί νους ο εαυτόν ιασάμενος∙
Πολλοί σύγχρονοι Χριστιανοί θεωρούν τους ιερείς ως λειτουργούς του Υψίστου
να …εκπληρώνουν ένα παραδοσιακό καθήκον. Τους θεωρούν ως μάγους που
κάνουν μαγικά! Γνωρίζουμε όμως ότι η Χάρη του Θεού δεν μεταδίδεται μαγικά ή
μηχανικά, αλλά μυστηριακά. Βέβαια και ο ανάξιος ιερεύς τελεί Μυστήριο, αλλά
δεν μπορεί να θεραπεύση. Οι περισσότεροι Χριστιανοί αρκούνται σε μια τυπική
εξομολόγηση ή τυπική παρακολούθηση της θείας Λειτουργίας ή ακόμη σε μια
τυπική μετάληψη των αχράντων Μυστηρίων και τίποτε περισσότερο. Δεν
προχωρούν στην θεραπεία της ψυχής. Όμως οι ιερείς, οι πνευματικοί πατέρες,
και υποδεικνύουν στα πνευματικά τους παιδιά τον τρόπο της θεραπείας από τα
πάθη. Τους φανερώνουν πως μπορούν να απαλλαγούν από την αιχμαλωσία,
Έτσι θεωρούν την πνευματική πατρότητα οι άγιοι Πατέρες. Ο ποιμήν είναι και
ιατρός. «Ιατρός εστιν ο το σώμα και την ψυχήν κεκτημένος άνοσον, μηδεμιάς
εμπλάστρου δεόμενος επ’ αυτοίς»[52]. Είναι δε πολύ χαρακτηριστικός ο άγιος
Ιωάννης ο Σιναΐτης στο σημείο του τι πρέπει να κάνη ο ιερεύς για να θεραπεύση.
Το παραθέτω εν μεταφράσει.
«Απόκτησε και συ, ω θαυμάσιε, έμπλαστρα, ιατρικά υγρά, ξυράφια, κολλύρια,
σπόγγους, φλεβότομα, θερμοκαυτήρες, αλοιφές, υπνωτικά, μαχαίρι, επιδέσμους
και αυτό που λέγεται «αναυσία», (δηλαδή το να μη σε πιάνη ναυτία και αηδία
επιστήμη μας; Δεν υπάρχει τρόπος. Διότι όχι με λόγια, αλλά με έμπρακτη
επέμβαση (ωφελούν) οι ιατροί (τους ασθενείς και) παίρνουν την αμοιβή τους.
Έμπλαστρο είναι η θεραπεία των παθών που φαίνονται εξωτερικά, δηλαδή των
σωματικών. Ιατρικό υγρό είναι η θεραπεία των εσωτερικών παθών και το
άδειασμα της εσωτερικής ακαθαρσίας που δεν φαίνεται. Ξυράφι είναι ο
εξευτελισμός που δαγκώνει, αλλά καθαρίζει την σαπίλα της οιήσεως.
Κολλύριο είναι το καθάρισμα του ψυχικού οφθαλμού, ο οποίος εθολώθηκε και
εταράχθηκε από τον θυμό.
Κολλύριο είναι η επίπληξις που πικραίνει, αλλά ύστερα από ολίγο θεραπεύει.
Φλεβότομο είναι το σύντομο άδειασμα κρυμμένης ακαθαρσίας και δυσωδίας.
Φλεβότομο είναι κυρίως έντονη και απότομη επέμβασις προς σωτηρίαν των
ασθενών.
Σπόγγος είναι η μετά την φλεβοτομία και την εγχείρηση θεραπεία
του ασθενούς με τα γλυκά και ήπια και απαλά λόγια του ιατρού. Θερμοκαυτήρ
είναι ο κανών και το επιτίμιο που δίνεται με αγάπη για ωρισμένο χρόνο στον
αμαρτήσαντα για μετάνοιά του. Αλοιφή είναι η μετά τον καυτηριασμό
που προσφέρεται στον ασθενή με κάποιο λόγο ή με άλλη μικρή παρηγορία.
Υπνωτικό είναι το να σηκώσωμε το φορτίο του υποτακτικού και με την υποταγή
σφικτά με την υπομονή τους παραλελυμένους και αποχαυνωμένους από την
κενοδοξία.
Και τελευταία απ’ όλα, μαχαίρι είναι το μέτρο και η απόφασις για την αποκοπή
ενός σώματος που ενεκρώθηκε ψυχικά και ενός μέλους που εσάπησε,
Μακαρία και αξιέπαινη για τους ιατρούς η «αναυσία» και για τους Ηγουμένους η
απάθεια. Διότι οι μεν πρώτοι, εφ’ όσον δεν αισθάνονται ναυτία και αηδία, χωρίς
κόπο θα επιχειρήσουν την θεραπεία κάθε δυσωδίας. Και οι δεύτεροι πάλι κάθε
νεκρωμένη ψυχή θα μπορέσουν να την αναστήσουν»[53].
Ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης γράφει: «Η επιτυχής επανάληψις της εμπειρίας της
επιβεβαιώσεως, που εις την ιατρικήν και την Πατερικήν επιστήμην είναι και η
θεραπεία, είναι η αλήθεια κάθε επιστήμης. Όπως είναι ανόητον να λέγεται ότι
ιατρός είναι κάποιος που δεν θεραπεύει και δεν γνωρίζει να θεραπεύη, έτσι είναι
παράλογον να θεωρείται θεολόγος ένας, που δεν είναι εις την κατάστασιν
τουλάχιστον φωτισμού, που δεν γνωρίζει τι είναι φωτισμός και θέωσις,
Επίσης γράφει ο ίδιος: «Υποτίθεται ότι οι κατ’ εξοχήν θεραπευταί, που οδηγούν
τους αρρώστους εις τα θεραπευτικά αυτά στάδια είναι οι επίσκοποι και
πρεσβύτεροι εκ των οποίων οι πρώτοι επεκράτησε να προέρχωνται από τον
μοναχισμόν. Αλλά σήμερον, μετά από ενάμισυ αιώνα καταστροφικής
δε μοναχοί είναι ολίγοι. Ο κλήρος, όπως τον περιγράφει ο Διονύσιοςο
Αεροπαγίτης, έχει σχεδόν αφανισθή»[55].
Ο θεραπευτής ιερεύς συνιστά στα πνευματικά του παιδιά και μια ορθόδοξη
μέθοδο, που είναι η μέθοδος της ορθοδόξου ευσεβείας. Γι’ αυτό στην συνέχεια
θέλουμε να στραφούμε στο σημείο αυτό. Να διαγράψουμε την μέθοδο
Κυρίως θέλουμε να εντοπίσουμε την άσκηση. «Άσκησις επιτεταμένη δι’
εγκρατείας και αγάπης, δι’ υπομονής και ησυχίας, αναιρεί τα εγκείμενα»[56]. Ο
Νικήτας ο Στηθάτος, μαθητής του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, περιγράφει
αυτήν την άσκηση. Ο άνθρωπος έχει πέντε αισθήσεις γι’ αυτό και οι ασκήσεις
την εγκράτεια και την αφή με την ησυχία. Όταν επιτύχη αυτήν την σύναψη τότε
«ταχέως καθαίρει τον νουν της ιδίας ψυχής και, λεπτύνας δια τούτων αυτόν,
απαθή και διορατικόν αυτόν απεργάζεται»[57].
Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι άσκηση είναι η εφαρμογή του νόμου
θέληση του ανθρώπου στην θέληση του Θεού και να αλλοιωθή από αυτήν, αυτό
λέγεται άσκηση. Και γνωρίζουμε καλά από την διδασκαλία των αγίων Πατέρων
μας ότι όλο το Ευαγγέλιο είναι «εντάλματα σωτηρίας». Ό,τι υπάρχει μέσα στην
Γραφή είναι εντολή του Θεού που πρέπει να τηρηθή από τους ανθρώπους που
επιδιώκουν την σωτηρίαν τους. Στους μακαρισμούς (Ματθ. ε’, 1-12)
Το «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι» είναι εντολή του Κυρίου για να ζήσουμε
«μακάριοι οι πενθούντες» είναι εντολή του Κυρίου να κλαίμε για τα πάθη που
έχουμε μέσα μας, για την ερήμωση μας. Το μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες
την δικαιοσύνην» είναι εντολή του Κυρίου για να πεινούμε και να διψούμε
Χριστού για να καθαρίσουμε την καρδιά. Όταν λέγη «μακάριοι»
Έτσι εντολή του Χριστού είναι η αδιάλειπτη προσευχή, η τέλεση της θείας
Λειτουργίας, η νήψη, δηλαδή η προσοχή του νοός, η καθαρότης της καρδίας
«Ο νόμος άγιος και η εντολή αγία και δικαία και αγαθή» (Ρωμ. Ζ’, 12). Ο
Ευαγγελιστής Ιωάννης, ο μαθητής της αγάπης, υπογραμμίζει στους Χριστιανούς:
«Και εν τούτω γινώσκομεν ότι εγνώκαμεν αυτόν, εάν τας εντολάς αυτού
ο λέγων, έγνωκα αυτόν, και τα εντολάς αυτού μη τηρών, ψεύστης εστί, και εν
τούτω η αλήθεια ουκ έστιν∙ ος δ’ αν τηρή αυτού τον λόγον, αληθώς εν τούτω η
αγάπη του Θεού τετελείωται, εν τούτω γινώσκομεν ότι εν αυτώ εσμεν»
3-5). Ο ίδιος Ευαγγελιστής υπογραμμίζει αυθεντικά:
«Ούτος εστι της καθ’ ημάς ιεραρχίας σκοπός, η προς Θεόν ημών, ως εφικτόν,
αφομοίωσις τε και ένωσις. Ταύτης δε, ως τα θεία διδάσκει λόγια, ταις των
σεβασμιωτάτων εντολών αγαπήσεσι και ιερουργίαις μόνως τευξόμεθα», κατά τον
άγιο Διονύσιο τον Αεροπαγίτη[58].
Ακόμη ο ησυχαστής άγιος αναφέρει ότι η αγάπη προς τον Θεό «προσγίνεται δια
μόνης της των θείων εντολών ιεράς εργασίας»[60].
Στην συνέχεια θα ήθελα να αναφέρω μερικούς λόγους Πατέρων που
Ο σκοπός των εντολών του Σωτήρος βρίσκεται στο να ελευθερωθή ο νους από
Οι εντολές του Θεού «υπέρ πάντας τους θησαυρούς του κόσμου».
«Τήρησις εντολών Θεού τίκτει απάθειαν. Απάθεια δε ψυχής συντηρεί
Η υπακοή στην εντολή του Θεού «νεκρών εστιν ανάστασις»[64].
Ο άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης, περιγράφοντας τους δυο βασικούς τρόπους
τας εντολάς ενεργούμεν κατά τοσούτον εμφανέστερον εκλάμπει ημίν τας οικείας
μαρμαρυγάς»[65].
Όλα αυτά φανερώνουν το απαραίτητο της ασκήσεως για την θεραπεία και
ανάσταση της ψυχής και αυτή η άσκηση, όπως αναφέραμε, είναι πρωτίστως η
τήρηση των εντολών του Σωτήρος Χριστού.
Οι βασικές εντολές που απεργάζονται την ίασή μας την πνευματική,
Εάν η ελεημοσύνη θεραπεύη το θυμικό μέρος της ψυχής και η προσευχή τον νου
καθαίρη, η νηστεία την επιθυμία[66] και έτσι όλη η ψυχή προσφέρεται
θεραπευμένη στον Θεό. Επίσης η νηστεία ταπεινώνει και αυτό το σώμα,
μόνον ατονεί το σώμα, αλλά στυγνόν και «αφιλόλογον το θεωρητικόν της ψυχής
αποτελεί μέρος»[68].
Ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης μιλώντας για την νηστεία λέγει χαρακτηριστικά:
«Νηστεία εστί, βία φύσεως, και περιτομή ηδύτητος λάρυγγος∙ πυρώσεως εκτομή∙
πονηρών εννοιών εκκοπή∙ ενυπνιασμών ελευθερία∙
φωστήρ∙ νοός φυλακή∙ πωρώσεως λύσις∙ κατανύξεως θύρα∙ στεναγμός
ταπεινός∙ συντριμμός ιλαρός∙ πολυλογίας αργία∙ ησυχίας αφορμή∙ υπακοής
φύλαξ∙ ύπνου κουφισμός∙ υγεία σώματος∙ απαθείας πρόξενος∙ αμαρτημάτων
άφεσις∙ Παραδείσου θύρα και τρυφή»[69].
Όλα αυτά που αναφέρει ο της Κλίμακος άγιος αφ’ενός μεν δείχνουν την έκταση
της νηστείας και αφ’ ετέρου φανερώνουν τους καρπούς που φέρει στην
αγωνιζόμενη ψυχή. Γι’ αυτό και όλοι οι άγιοι αγάπησαν την νηστεία. Είναι πολύ
σημαντικό να αναφερθή ότι όταν ένας άνθρωπος αρχίση να μετανοή, μόνος του
αρχίζει και να νηστεύη, πράγμα που δείχνει ότι η νηστεία συμπορεύεται με την
προσευχή και την μετάνοια.
Βέβαια η νηστεία είναι μέσο και όχι σκοπός, είναι «εργαλείον ώσπερ εις
σωφροσύνην ρυθμίζον τους θέλοντας»[70], αλλά χωρίς αυτήν είναι σχεδόν
αδύνατον να νικήση τα πάθη και να φθάση στην απάθεια. Γι’ αυτό ο της Κλίμακος
άγιος είναι σαφής. Όπως οι Εβραίοι ελευθερώθηκαν από τον Φαραώ και βίωσαν το
Πάσχα, αφού έφαγαν πικρίδες και άζυμα,
νοητό Φαραώ με την νηστεία και την ταπείνωση: «Μη πλανώ∙ ου μη του Φαραώ
ελευθερωθήση, ουδέ το άνω Πάσχα θεάση, αν μη πικρίδας και άζυμα φάγης
διαπαντός∙ πικρίδες εισίν, η της νηστείας βία και κακοπάθεια∙ άζυμα δε, το μη
φυσώμενον φρόνημα»[71].
Είναι απαραίτητο να τηρούμε τις νηστείες που έχει καθορίσει η Εκκλησία και να
αγωνιζόμαστε να μη ικανοποιούμε στο έπακρο τις απαιτήσεις της σαρκός.
Εκτός από την νηστεία άλλο μέσο θεραπείας είναι η αγρυπνία. Με την αγρυπνία,
που είναι και αυτή μια ασκητική μέθοδος θεραπείας, καθαρίζεται ο άνθρωπος και
θεραπεύεται από τα πάθη. Ο Κύριος μας δίδαξε τον τύπο της προσευχής κατά την
νύκτα. Ο Ίδιος περνούσε ολόκληρες νύκτες στο όρος.
ανέβη εις το όρος κατ’ ιδίαν προσεύξασθαι, οψίας δε γενομένης μόνος ην εκεί»
(Ματθ. ιδ’, 23).
Οι άγιοι Πατέρες δοκίμασαν στην ζωή τους την ευεργετική επίδραση της
αγρυπνίας. Ο άγιος Ισαάκ στα ασκητικά του γράφει ότι
αγρυπνία μετά διακρίσεως νοός, τούτον μη ίδης ως σαρκοφόρον. Τάξεως γαρ
αγγελικής ως αληθώς τούτο το έργον». Η ψυχή που κοπιάζει και διαπρέπει στις
αγρυπνίες «οφθαλμούς χερουβικούς έξει, του διαπαντός ατενίζειν και
Και ο άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης παρουσιάζει με όλη την διακρίνουσα αυτόν
λεπτότητα τον τύπο του άγρυπνου μοναχού και τις ωφέλειες της αγρυπνίας:
«Άγρυπνον όμμα, ήγνισε νουν∙ πλήθος δε ύπνου, επώρωσε ψυχήν. Άγρυπνος
μοναχός, πορνείας εχθρός∙ ο δε υπνώδης, ταύτη σύζυγος. Αγρυπνία, πυρώσεως
θραύσις∙ ενυπνιασμών λύτρωσις∙ κάθυγρος οφθαλμός∙ ηπαλυμμένη καρδία∙
λογισμών φυλακή∙ βρωμάτων χωνευτήριον∙ παθών δαμαστήριον∙ γλώττης
κολαστήριον∙ φαντασιών φυγαδευτήριον. Μοναχός άγρυπνος,
Μαζί με την αγρυπνία συμβαδίζει και η προσευχή. Αυτή είναι η κατ’ εξοχήν
μέθοδος που θεραπεύει της ψυχής τα νοσήματα. Γιατί δια της προσευχής έρχεται
πολλή Χάρη στην ψυχή του ανθρώπου. Αλλά για την νοερά προσευχή και την
μέθοδο που χρησιμοποιούμε για την ελευθερία του νου και την θεωρία του Θεού
θεωρούμε σπουδαιότατο μέσο για την σωτηρία του ανθρώπου.
Επίσης υπάρχουν και άλλα θεραπευτικά μέσα για την ίαση
Αλλά γι’ αυτά θα αναφερθούμε διεξοδικά σε ένα από τα επόμενα κεφάλαια, με
τίτλο «Ορθόδοξη παθολογία».
Ίσως παρατηρηθή ότι όλα αυτά τα θεραπευτικά μέσα, που είναι κολλύρια
μόνον από τους μοναχούς. Αυτό δεν είναι απολύτως σωστό.
και εμείς που ζούμε στον κόσμο, να ζήσουμε τις εντολές του Χριστού.
η μετάνοια, το πένθος, η κατάνυξη, η νηστεία, η αγρυπνία κ.λ.π.
πράγματα που είναι αδύνατα για τον άνθρωπο. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς,
μιλώντας για την καθαρότητα της καρδιάς, τονίζει ότι «δυνατόν μεν ουν και τοις
εν συζυγία ζώσι, της σκολίας»[74]. Όλοι πάντως μπορούν να αναπτύξουν αυτήν
την ευαγγελική ζωή με ανάλογη προσαρμογή.
Άλλωστε, εφ’ όσον υπάρχει επίσκοπος και θεία Λειτουργία σημαίνει ότι είναι
δυνατή η σωτηρία. Γιατί υπάρχει και λειτουργεί η Εκκλησία; Επίσης για τον κάθε
άνθρωπο είναι ανάλογη η προσαρμογή των εντολών του Χριστού. Στην πατερική
γραμματεία έχουμε τέτοιες περιπτώσεις. Οι Πατέρες, που έχουν οι ίδιοι
θεραπευθή, έχουν αποκτήσει το χάρισμα της διακρίσεως και συμβουλεύουν τον
κάθε άνθρωπο να βρη τον δρόμο του, που είναι ουσιαστικά δρόμος
Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος είναι χαρακτηριστικός πάνω στο σημείο αυτό.
Αναφέρει ότι είδε έναν ανόητο ιατρό ο οποίος εξουδένωσε
καρδίαν» και να της αδειάζη όλη την δυσωδία. Επίσης αναφέρει ότι είδε τον ίδιο
άρρωστο άλλοτε να θεραπεύη έναν ρύπο με το φάρμακο της υπακοής και άλλοτε
να θεραπεύη «τον οφθαλμόν της ψυχής νοσούντα» με την ησυχία και την
σιωπή[75]. Φαίνεται εδώ καθαρά ότι ο ίδιος ασθενής χρειάζεται άλλοτε υπακοή
και άλλοτε ησυχία και σιωπή. Τα κατάλληλα φάρμακα πρέπει να δίδωνται στον
κατάλληλο καιρό.
Διακριτικός πνευματικός ο ίδιος άγιος αποφθέγγεται ότι το φάρμακο ενός
ανθρώπου μπορεί να είναι δηλητήριο για κάποιον άλλον. Ακόμη, το ίδιο
παρασκεύασμα για τον ίδιο ασθενή άλλοτε είναι φάρμακο και άλλοτε δηλητήριο.
«Έστιν ότε το ετέρου φάρμακον, ετέρω δηλητήριον γίνεται∙ έστι δ’ ότε και το
αυτό τω αυτώ, κατά μεν τον οικείον καιρόν προσφερόμενον, φάρμακον γίνεται∙
εν ου καιρώ δε πάλιν, δηλητήριον καθίσταται»[76].
Γι’ αυτό τονίζουμε και πάλι ότι χρειάζεται απαραίτητα διακριτικός ορθόδοξος
θεραπευτής (ιατρός – πνευματικός) για να κάνη την προσαρμογή του φαρμάκου
και να δίδη την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.
Θα ήθελα στην συνέχεια να αναφέρω μερικούς λόγους αγίων Γερόντων από το
Γεροντικό στους οποίους φαίνεται καθαρά ότι υπάρχει ποικιλία ασκήσεως και
μεγάλη δυνατότης προσαρμογής.
Κάποιος ρώτησε τον άγιο Αντώνιο «τι φυλάξας τω Θεώ ευαρεστήσω;» Και ο
Γέροντας απήντησε. Όπου απέλθης να έχης προ των οφθαλμών σου τον Θεό,
Κάποιος άλλος Πατήρ ρώτησε τον αββά Νισθερώον «ποίον καλόν έργον εστί, ίνα
ποιήσω;» και απήντησε «ουκ εισί πάσαι αι εργασίαι ίσαι;
φιλόξενος ην και ο Θεός ην μετ’ αυτού∙ και Ηλίας ηγάπα την ησυχίαν και ο Θεός
ην μετ’ αυτού∙ και Δαυΐδ ταπεινός ην και ο Θεός ην μετ’ αυτού∙
Ο Ιωσήφ ο Θηβαίος λέγει «ότι τρία πράγματά εστιν έντιμα ενώπιον Κυρίου». Το
πρώτο, όταν κανείς είναι άρρωστος και δέχεται με ευχαριστία την ασθένεια, το
δεύτερο, όταν κάνη τα έργα του καθαρά ενώπιον του Κυρίου και το τρίτο, όταν
υποτάσσεται σε πνευματικό πατέρα και αποτάσσεται όλα τα θελήματά του. Ο
τελευταίος έχει ένα στεφάνι περισσότερο. Και στην συνέχεια τονίζει:
Επίσης ο αββάς Ποιμήν είπε ότι, εάν βρίσκωνται τρεις άνθρωποι στο ίδιο μέρος
και ο ένας ησυχάζει καλώς, ο άλλος, όντας ασθενής, ευχαριστεί τον Θεό και ο
τρίτος υπηρετεί με καθαρό λογισμό, «οι τρεις μιας εργασίας εισίν»[80]
Από όλα αυτά τα παραδείγματα φαίνεται ότι κοινός είναι ο αγώνας των
ανθρώπων, αλλά διαφορετικός είναι ο τρόπος του αγώνος.
καθαρότητα της καρδιάς, οπουδήποτε και αν εργάζωνται. Υπάρχει ωστόσο
ποικιλία προσαρμογής την οποία ελέγχει ο πνευματικός πατέρας.
Βέβαια μπορεί να θεωρηθή έλλειψη το ότι στην θεραπευτική αγωγή δεν
εντάσσουμε και την Θεία Ευχαριστία. Αλλά πρέπει να τονίσουμε και να
υπογραμμίσουμε δεόντως ότι θεωρούμε την θεία Ευχαριστία, την κοινωνία του
Σώματος και του Αίματος του Χριστού, απαραίτητη για τον άνθρωπο. Ο Κύριος
τόνισε επιγραμματικά «εάν μη φάγητε την σάρκα του υιού του ανθρώπου
της θείας Κοινωνίας προηγείται κάθαρση και προετοιμασία.
η θεραπεία περί της οποίας γίνεται λόγος εδώ, τότε η λήψη του Σώματος και
Αίματος του Χριστού γίνεται «εις κρίμα και εις κατάκριμα». Δεν μπορεί να νοηθή
εκκλησιολογία και εσχατολογία χωρίς την θεραπευτική αγωγή. Έτσι δεν
υποβαθμίζουμε την θεία Ευχαριστία, αλλά ακριβώς, τονίζοντας την αξία της
ασκήσεως και της θεραπείας, εξαίρουμε το μεγάλο δώρο της θείας Ευχαριστίας.
Άλλωστε ο σκοπός των γραφομένων είναι κυρίως να φανερωθή
Με τα λίγα αυτά νομίζω φάνηκε καθαρά ότι ο Χριστιανισμός είναι θεραπευτική
επιστήμη. Θεραπεύει τον άρρωστο άνθρωπο. Και αυτή η ασθένεια
συγκεκριμενοποιείται στον νου. Η Εκκλησία με την διδασκαλία της, την λατρεία,
την άσκηση, τα Μυστήρια, ελευθερώνει τον νου και τον καθιστά ναό του Αγίου
Πνεύματος. Αυτή η θεραπευτική αγωγή εφαρμόσθηκε και επιβεβαιώθηκε από
όλους τους αγίους. Είναι η μόνη που οδηγεί στον Θεό. Νομίζω ότι η απώλεια της
Παραδόσεως φαίνεται κυρίως στην απώλεια της θεραπευτικής μεθόδου και στην
απώλεια πραγματικών θεραπευτών. Η επάνοδος στην Ορθόδοξη Παράδοση είναι
ουσιαστικά επάνοδος στις δύο αυτές βάσεις.