Ο λόγος του Καστοριάδη, ακόμη και για όσους δεν συμφωνούσαν μαζί του, ήταν και είναι σεβαστός από όλους

………………………….

Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ

Η βαρβαρότητα της πνευματικής παρακμής

Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου*

Σε μια χώρα που χάνεται, σε μια Ελλάδα που καταρρέει, αποτελεί πάντα χαραμάδα ελπίδας η αναφορά σε λαμπερές προσωπικότητες που πάσχισαν να ταράξουν το τέλμα και να μας ξυπνήσουν από τον λήθαργο. Σπάνια συμφωνούσα είτε με την κοινωνική ανάλυση του Καστοριάδη είτε με τις αντιλήψεις του για το αύριο μιας δικαιότερης οικονομίας. Πίστευε σε μια κοινωνία δικαιοσύνης που θα προέκυπτε από την ανατροπή των καπιταλιστικών οικονομικών σχέσεων. Είμαι πεπεισμένος γα την ηθική ανωτερότητα της οικονομίας της αγοράς. Ουδέποτε όμως αμφισβήτησα τη δυναμική της διεισδυτικής του σκέψης ούτε βέβαια και τη γνησιότητα η και τον αλτρουισμό των πνευματικών του αναζητήσεων.

 

 

Ο Καστοριάδης δεν χάιδευε αυτιά. Ελεγε τα πράγματα με το όνομά τους και καυτηρίαζε την υποκρισία και τη συμπεριφορά του βολέματος και της εκ του ασφαλούς δήθεν επαναστατικότητας. Δεν θα ξεχάσω την δήλωσή του πως «ο κάθε λαός είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, υπεύθυνος και για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται». Ακόμα κι αν ήταν διαφορετικοί από τους δικούς μου, οι δρόμοι που με πάθος υποστήριζε πως έπρεπε να ακολουθηθούν ήταν πάντοτε πορείες κόπων και σκληρής δουλειάς. Γι” αυτό και δεν υπήρξε ποτέ συμπαθής στην ντόπια δογματική Αριστερά της ραστώνης και της οικοδόμησης μιας γιαλαντζί δίκαιης σοσιαλιστικής κοινωνίας.

 

 

Ο μεγαλύτερος εχθρός για τον Καστοριάδη ήταν η βαρβαρότητα. Απεχθανόταν το μίσος και τη βία. «Αιχμάλωτοι πολέμου» που βγαίνουν με δηλώσεις στο Διαδίκτυο και χρησιμοποιούν στα κείμενά τους τσιτάτα αμερικανικών τηλεοπτικών σειρών β΄ διαλογής, θα αποτελούσαν γι’ αυτόν το απόλυτο τίποτα. Πίστευε απόλυτα στην ευθύνη του ατόμου για τις πράξεις και τις συνέπειές τους. Λαοί που αισθάνονταν ανεύθυνοι γι’ αυτά που τους συμβαίνουν αποτελούσαν γι’ αυτόν «νήπια». Δίχως αυτονομία, αυτοσυνείδηση και έλεγχο ενεργειών, συνέβαλαν στην οικοδόμηση κοινωνιών απροσάρμοστων, με μηδενικό ουσιαστικό πρόσημο. Η Ελλάδα ως συνειδητοποιημένη δημοκρατία είχε κλείσει για αυτόν τον κύκλο της πριν από τους ελληνιστικούς χρόνους. Από την εποχή του Αλέξανδρου και δώθε, ο λαός κινείται σε έναν ανεμοστρόβιλο παθών, αυταρχισμού κι αντιφάσεων. Η κριτική του ματιά για την πορεία της ιστορίας και την έλλειψη μεγαλειωδών στιγμών ανακατατάξεων με τη συνειδητή συμμετοχή των πολιτών (δεν υπήρξε λ.χ. στην Ελλάδα Διαφωτισμός, Μεταρρύθμιση και οι Κοινωνικές Επαναστάσεις του 18ου αιώνα) δεν θα ενοχλούσαν κάποιες περισσότερο φιλελεύθερες θεωρήσεις της ελληνικής μετεξέλιξης μέσα στον χρόνο.

 

 

Ο Καστοριάδης δεν υπάρχει πλέον. Εχουμε όμως σήμερα ως λαός και κοινωνία τόσο μεγάλη ανάγκη από φρέσκα πνευματικά σκιρτήματα καινούργιων Καστοριάδηδων… Για να ξεφύγουμε από τη βαρβαρότητα της πανίσχυρης ανοησίας.

 

* Ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος είναι οικονομολόγος, πρώην υπουργός  www.andrianopoulos.gr

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Ο ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

Οταν σου λείπει κάποιος ψάχνεις να τον βρεις

Του Αλέκου Αλαβάνου*

Μερικές φορές ενώ βρίσκεσαι ανάμεσα σε πολύ κόσμο –μια οικογενειακή συγκέντρωση, μια μεγάλη παρέα, μια διαδήλωση– κυριαρχείσαι από μια αίσθηση απουσίας, μοναχικότητας. Κάποιοι λείπουν. Οχι μόνο με την έννοια της φυσικής παρουσίας. Αλλά με αυτά που είναι πέρα από αυτήν: την ικανότητα του απόντα να πυροδοτεί διάλογο, να ανοίγει παράθυρα σε κλειστούς τοίχους, να καρποφορεί ιδέες, να μαγεύει ένα άγονο πνευματικό τοπίο και να το κάνει καταπράσινο και πολύχρωμο.

 

 

Αυτή η απουσία είναι πια ένα κεντρικό χαρακτηριστικό στον χώρο της πολιτικής στην Ελλάδα της κρίσης. Οι τηλεοπτικές οθόνες είναι γεμάτες από καθηγητές πανεπιστημίου, κομματικά στελέχη παντογνώστες, έτοιμους να στηρίξουν επιστημονικά και με σοβαροφάνεια τον πιο ασήμαντο κομματικό ελιγμό.

 

 

Λείπουν πολλοί – αν και υπάρχουν και αξιολογότατες παρουσίες, χωρίς όμως μεγάλο ακροατήριο, εξορισμένες στα αγωνιώδη ατομικά γραπτά τους η σε διαδικτυακές ιστοσελίδες. Ενας από τους μεγάλους απόντες είναι ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Γιατί;

 

 

Σε μια κατάσταση που από όλες τις πλευρές γίνεται προσπάθεια η εξέλιξη στην Ελλάδα να περιοριστεί μέσα στις καθορισμένες συντεταγμένες του ευρωπαϊκού πλαισίου, είναι αναγκαίες, όχι μόνο για τον προβληματισμό μας αλλά και για το ηθικό μας, οι εικονοκλαστικές και προωθημένες αντιλήψεις του για την ικανότητα της ανθρώπινης κοινωνίας για «δημιουργία», όχι εξωπραγματική, αλλά χωρίς προκαθορισμούς και όρια, ελεύθερη να διαλύσει τα πλαίσια που τη δεσμεύουν, να οδηγήσει στο εντελώς καινοτομικό.

 

 

Σε μια εποχή που οι επιμέρους αγώνες συνεχώς επιβεβαιώνουν την αναποτελεσματικότητά τους, που η παθητικότητα, η μοιρολατρία και η αποδοχή της ήττας αγκαλιάζουν όλο και περισσοτέρους, μέσα στις σελίδες του Καστοριάδη υπάρχουν όλοι οι σπόροι που περιμένουν τη βροχή για να βλαστήσουν, για την «αυτονομία» των κοινωνιών, για τη συμμετοχή των πολιτών, για την ικανότητα να φτιάξουν αυτές οι ίδιες τους θεσμούς τους, για τη σημασία των αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών, που τις συναντήσαμε ευκαιριακά στις πλατείες.

 

 

Σε έναν κομματικό ανταγωνισμό για το ποιος έχει την καλύτερη συνταγή και τον πιο μάγκα διαπραγματευτή για την αύξηση του ΑΕΠ ή την ανταγωνιστικότητα, οι απόψεις του Ελληνογάλλου φιλόσοφου στο πλαίσιο της «φαντασιακής δόμησης» των κοινωνιών -κριτικές και στις καπιταλιστικές και στις τυπικές μαρξιστικές αντιλήψεις, για την πρόοδο ως μονοσήμαντα εξαρτημένη από οικονομικά και τεχνικά μεγέθη- ανοίγουν ένα ευρύτατο πεδίο δράσεων στην κουλτούρα, την παιδεία, τους κώδικες συμπεριφοράς, τις αξίες, χωρίς τα οποία είναι αδύνατο να υπάρξει μια εναλλακτική απελευθερωτική επιλογή.

 

 

Κι ακόμα, όταν σήμερα οι πολίτες χάνουν κάθε βεβαιότητα, διαλύονται ψυχολογικά, αποδεσμεύουν πρωτόγονες κι ανεπεξέργαστες δυνάμεις, αναζητούν εξιλαστήρια θύματα, κυριαρχούνται από τον φθόνο, εγκυμονούν το αυγό του φιδιού, η άποψη του Καστοριάδη ότι μια αυτόνομη πολιτεία μπορεί να στηριχθεί μόνο σε αυτόνομους πολίτες, στην ικανότητά τους να θέτουν ερωτήματα για τον εαυτό τους, να κατανοούν τα κίνητρά τους, να αποκτούν σχέσεις με τους άλλους, όπως και η μόνιμη σύνδεση των πολιτικών του προβληματισμών με την ψυχανάλυση είναι ένας δρόμος που μας υποδεικνύει επειγόντως στις σημερινές συνθήκες έκτακτης ανάγκης που βρισκόμαστε.

 

Οταν σου λείπει όμως κάποιος, ψάχνεις να τον βρεις.

 

*Ο Αλέκος Αλαβάνος είναι επικεφαλής του Μετώπου Αλλαγής

Το έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη διέπεται από την έννοια της αυτονομίας, η οποία σημαίνει την αυτοκυβέρνηση των ανθρώπων. Αυτονομία (αυτός και νόμος) σημαίνει πως εγώ ο ίδιος θέτω τον νόμο στον εαυτό μου. Κατ’ επέκταση, αυτόνομη κοινωνία είναι αυτή που αυτοκυβερνάται, που έχει θέσει τον εαυτό της ως την αποκλειστική πηγή του νόμου και των αποφάσεων. Αυτό προϋποθέτει πως η ίδια η κοινωνία με τη θέλησή της και τον αγώνα της αποφασίζει να αμφισβητήσει την υπάρχουσα θέσμιση και να εγκαθιδρύσει άλλους θεσμούς που επιτρέπουν τη συμμετοχή όλων στη διακυβέρνηση.

Toυ Γιώργου Ν. Οικονόμου*

Η αυτόνομη κοινωνία, εν αντιθέσει προς την ετερόνομη, δεν υποδουλώνεται στους θεσμούς της, δεν τους θεωρεί άπαξ διά παντός θεσμισμένους, ιερούς και απαραβίαστους. Αυτό συμβαίνει διότι δέχεται ρητώς πως οι θεσμοί είναι δημιουργίες των ανθρώπων και όχι του θεού, της φύσεως ή κάποιων «νόμων της ιστορίας». Ως εκ τούτου, μια τέτοια κοινωνία δημιουργεί μια κριτική σχέση απέναντι στους θεσμούς και δύναται να τους αμφισβητεί και να τους αλλάζει. Θέτει ερωτήματα και κυρίως το ουσιώδες ερώτημα: γιατί αυτός ο νόμος και όχι κάποιος άλλος; Ετσι ξεκινά η αμφισβήτηση, ο πολιτικός και κοινωνικός αγώνας που σηματοδοτούν την ανάδυση του προτάγματος της αυτονομίας, δηλαδή της επιθυμίας και ταυτοχρόνως της δράσης για ελευθερία και ισότητα, για συμμετοχή στις αποφάσεις και στη θέσπιση των νόμων. Η αυτόνομη κοινωνία δεν αυτοορίζεται στατικώς και απολύτως, δεν θεωρεί πως απέκτησε δίκαιους νόμους άπαξ διά παντός, αλλά είναι μια κοινωνία στην οποία τα ζητήματα της δικαιοσύνης και του νόμου παραμένουν με δική της ευθύνη πάντοτε ανοικτά.

 

 

Η αυτονομία κατά τον Καστοριάδη έχει δύο πλευρές, την ατομική και την κοινωνική, οι οποίες είναι αλληλένδετες: τα αυτόνομα άτομα είναι αδιανόητα χωρίς αυτόνομη κοινωνία και αντιστρόφως. Επειδή το άτομο αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης κοινότητας, ζει εντός αυτής και εξαρτάται από αυτή, ευλόγως τίθεται το ερώτημα: τι σημαίνει ατομική αυτονομία; Ενας βασικός όρος είναι η δυνατότητα συμμετοχής του ατόμου στη διαμόρφωση του νόμου και στη λήψη των αποφάσεων. Αυτόνομο άτομο, από πολιτική άποψη, είναι εκείνο το οποίο αναγνωρίζει στους νόμους της κοινότητας τους δικούς του νόμους, πράγμα το οποίο επιτυγχάνεται όταν το άτομο συμμετέχει στη συζήτηση και θέσπιση των νόμων, ανεξαρτήτως αν η γνώμη του πλειοψήφησε ή όχι.

 

 

Κατά τον Καστοριάδη, όλες σχεδόν οι κοινωνίες είναι ετερόνομες και μόνο δύο φορές στην ιστορία έγινε η ρήξη με τη θεσμισμένη ετερονομία. Για πρώτη φορά έγινε στις πόλεις της αρχαίας Ελλάδας με την ανάδυση του προτάγματος της αυτονομίας. Η κοινωνική-πολιτική δράση και η ενεργός συμμετοχή των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων οδήγησαν στη δημιουργία της άμεσης δημοκρατίας. Ετσι, αναπόφευκτα η συζήτηση για την αυτόνομη κοινωνία οδηγεί στη συζήτηση περί άμεσης δημοκρατίας, την οποία ο Καστοριάδης θεωρεί βάση της αυτονομίας.

 

 

Βασικό χαρακτηριστικό της άμεσης δημοκρατίας είναι η απουσία της αντιπροσώπευσης και των κομμάτων. Δημοκρατία σημαίνει το «κράτος» του δήμου, την κυριαρχία των πολιτών. Ο δήμος ασκεί άμεσα την εξουσία υπό όλες τις μορφές της, κυβερνητική, δικαστική, νομοθετική, εκτελεστική. Συμμετέχει ρητά και συνειδητά στη συνολική θέσμιση της κοινωνίας, μην αναγνωρίζοντας άλλη πηγή του νόμου παρά μόνο τον εαυτό του, όπως δηλώνεται στην περίφημη ρήτρα με την οποία άρχιζαν οι νόμοι και τα ψηφίσματα της εκκλησίας του δήμου: έδοξε τη βουλή και τω δήμω. Ολοι οι πολίτες συμμετέχουν στη διαμόρφωση και στη λήψη των αποφάσεων, στη διαμόρφωση και την ψήφιση των νόμων (εκκλησία του δήμου). Συμμετέχουν στη δικαστική εξουσία ως δικαστές διά κληρώσεως, στην εκτελεστική ως βουλευτές (Βουλή των πεντακοσίων) και στα άλλα κατώτερα και μεσαία αξιώματα διά κληρώσεως. Εκλέγουν όμως τους άρχοντες στα αξιώματα για τα οποία χρειάζονται ειδικές γνώσεις και ικανότητες, όπως στρατηγοί και ταμίες. Ετσι, η κλήρωση είναι η ειδοποιός διαφορά της δημοκρατίας, ενώ οι εκλογές είναι χαρακτηριστικό του ολιγαρχικού και του αριστοκρατικού πολιτεύματος, πράγμα που επισημαίνει και ο Αριστοτέλης.

 

 

Επίσης όλοι οι ασκούντες εξουσία, αιρετοί και κληρωτοί, υπόκεινται σε ουσιαστικό έλεγχο, δίνουν λόγο και απολογισμό ενώπιον του δήμου (λόγον διδόναι, ευθύναι), είναι ανά πάσα στιγμή ανακλητοί και η θητεία τους είναι ετήσια. Αλλο χαρακτηριστικό της άμεσης δημοκρατίας που επισημαίνει ο Καστοριάδης είναι η αντίθεση του δήμου προς τους «ειδήμονες», τους δήθεν ειδικούς της πολιτικής. Η κυρίαρχη σήμερα αντίληψη ότι υπάρχουν «ειδικοί επιστήμονες» επαγγελματίες των πολιτικών πραγμάτων δεν έχει καμιά σχέση με τη δημοκρατία, «χλευάζει την ίδια την ιδέα της δημοκρατίας». Ενα άλλο χαρακτηριστικό είναι η αντίθεση της κοινότητας προς το «κράτος». Η ύπαρξη μιας γραφειοκρατίας, ενός μηχανισμού διακεκριμένου και χωρισμένου από το σώμα των πολιτών, ήταν αδιανόητη για τη δημοκρατία. Στην αθηναϊκή δημοκρατία η «διοικητική γραφειοκρατία» που ασκούσε τα εκτελεστικά καθήκοντα (με την κυριολεκτική έννοια του όρου) αποτελούνταν από δούλους, τους οποίους επέβλεπαν πολίτες ορισμένοι διά κληρώσεως.

 

 

Εν ολίγοις, τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της (άμεσης) δημοκρατίας είναι η κυριαρχία των πολιτών και όχι των πολιτικών ή των κομμάτων, η αυτοδιεύθυνση, η πρωτοβουλία, το πάθος για τα κοινά, η ευθύνη, η δημιουργικότητα, τα οποία αναπτύσσονται στον βαθμό που οι πολίτες συμμετέχουν ουσιαστικώς στις υποθέσεις της κοινότητας, ασκούν άμεσα την εξουσία και τον έλεγχό της, ασκούν πολιτική με την αληθή σημασία του όρου. Είναι υποκείμενα της πολιτικής και όχι αντικείμενά της.

 

 

Το πρόταγμα της αυτονομίας αναδύθηκε για δεύτερη φορά στη Δύση στο τέλος του Μεσαίωνα, με την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό και τις επαναστάσεις του 17ου-18ου αιώνα, που οδήγησαν σε καινούργιες θεσμίσεις, σε ανθρώπινα δικαιώματα, ατομικές ελευθερίες και στα αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα. Αυτά όμως δεν είναι δημοκρατικά, αν και αποκαλούνται «δημοκρατίες» ή «αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες». Στην ουσία είναι ολιγαρχίες, φιλελεύθερες ολιγαρχίες, διότι οι ολίγοι λαμβάνουν τις αποφάσεις, θεσπίζουν τους νόμους, ασκούν τη δικαστική και κυβερνητική εξουσία προς όφελος των ολίγων ισχυρών. Οι πολλοί δεν συμμετέχουν στη θέσπιση των νόμων, στη λήψη των αποφάσεων ούτε σε καμία άλλη εξουσία. Ο δήμος δηλαδή είναι απών. Ομως δημοκρατία χωρίς δήμο είναι αδύνατη. Γι” αυτό ο Καστοριάδης αντιπαραθέτει στα σημερινά ολιγαρχικά πολιτεύματα την άμεση δημοκρατία – την αυτοκυβέρνηση των πολιτών χωρίς αντιπροσώπους και κόμματα.

 

*Ο Γιώργος Ν. Οικονόμου είναι δρ Φιλοσοφίας

Πηγή: efsyn.gr

*

*

Ο Καστοριάδης και η θεωρία της δημοκρατίας