COVID-19, Ramkhelnak le Apinlei

0

Catialtu nih Chin MPs sin ah Chin ramkulh le Kawlram ah biaknak zalonnak dirhmun an chim lio - 2013 kum

|Salai Za Uk Ling (Deputy Executive Director, CHRO) | COVID-19 pulrai cu vawleicung pumpi huap in zuamcawhnak ngan bik kan tonmi asi ti cu kan ifiang cia dih hna. Uktu cozah he misawhsawh he ttihphang thlalau in a kan buaiter kho tu ral ngan bik pakhat zong asi ve bang, pulrai nih kan mithmuh ah achuahpi cuahmahmi zatlang pulh le thihlohnak le buainak phunphun ka ton cuahmah. Nifatin zeitin dah kan ril kan peh lai i, pulrai in kan irunven lai ti kan tuaktannak le lungretheihnak nih a kan chilh i cuhlan bangin zeidang dang kongkau ah kan hna a pem lo, kan lung a tleng lo i kan mit a maw. Kan irunven khawhnak le kan i ralrin khawhnak bik cu uktu hna nih mizapi caah humhimnak a tthabik tiah an ruahmi le phung le lam ansermi zulh khawh izuam cio kha asi. Nawlngeitu hna an nawl ngaih kan izuam, i an kan fialmi tuah khawh kan izuam. Cuhlan voidang i nawlngeitu hna lungrumh in kan um tawnmi zong kha kan caah zei paoh a tthatnak in khua an khan sawk lai tiah nawlngeitu cungah lungrumhnak zong kan ngei theng hna lo.

Can tawi chung toncop buainak kan ibuaipi karlak hi can sau a ruah tikah kan caah ttih a rak nunnak bik a rak si tawn. Abik in ramkhel le ram uknak lei zohnak in cuanh ahcun, zaukphung a rawhral i nuhrincovo a tlau lannak a fawi tuk caan asi tawn. Kan toncop mi thil ttihnung chung in zokzok te himnak kong kan tuaktannak ah nawl kan ngai tuk sual tawn i uktu cozah nih iziak lan an hmang tawn. Uktu cozah nih kan himnak le mipi runvennak caah zeipaoh a ttha bik in a kan tuah piak sawh lai ti ruahchannak he nawlngeihnak tampi pek hna kha kan i thap tawn lo i ruahset loin an duhmi nawlngeihnak paoh kha pek dingah kan ui tawn lo. An mah lila nih an ngeih ciami nawlngeihnak hlei in pekchapmi kha iziak lan an hman tawn tikah, caan asau vima ahcun an nawlngeihnak kha ningcang lo ah hman tthan a fawi te. Cucu, nihin ni ah lungker hnaver kan ngeih lo sual ahcun kan mah lila zatlaknak le fakpi ichirnak a chuak kho. Ichir awk kan theih tikah khin cun a caan a rak luan tuk ttheo tawn.

Tuchun Kawlram kan dirhmun tlawm tein cuan hna hmanh usih. COVID-19 pulrai nih zeitluk in dah fawi tein a kan thah khawh ti kan theih le cangka tein nawlngaih kan izuam colh dih cio. Aphung a si ko. Nawlngaih lo nih a chuahpimi cu thihnak le fakpi ichirnak asi tikha mithmuh kutongh in kan i fiang cio dih. Kan pawngkam ah zawtnak rai nih a phakmi hna le a pul i a thimi kan hmuh tik hna ah kan con cio dih. Cozah nih zei tin dah a kan tuaktan piak lai i humhimnak le runvennak a kan tuah piak lai timi kan awr dih hna. Micheu cu kan ttih lungin cozah nih lengchuah khap le zulhphung thar an chuah hlan hmanh ah kan mah tein inn chung kan i erh cia hna. Hi bantuk lio caan ah Kawlram bantuk democracy a no deuh rihmi ram caah cun ttih a nung khun mi cu mipi thimmi uktu san an tlaih lo tuk ahcun, buainak a chuak lai i an daihter khawh lo tikah ralkap nih nawlngeihnak an lak tthan lai timi hi phan a um ngai. Cucu Kawlram lawng siloin kan pawngkam ram asimi democracy ukphung afeh tuk rih lonak Southeast Asia ram pawl tampi hna zongah an phan ve mi a si. Ralkap theng nih uknaknawl va lak si loin ningcang loin ramuk nawlngeihnak ihui dih i mipi duhning le democracy ukphung ning siloin cozah ser kha ti duhnak a si.

A tu lio NLD cozah tangah kan hmuh khawh tawk thil tete zoh ahcun ralrin kan herh ngai timi a lang ngai. Mipi zapi nih a ruah awk kan theih lomi cu COVID-19 a chuah hnu ah ralkap nih nawlngeihnak tam deuh an ilak thluahmah timi hi asi. Fawite i a langmi khi a si ko nain, caan saupi ah zei dah a chuapi te lai timi pehtonh awk kan theih lomi, duhsah tein a kal vima ahcun thil ningcang lo ah ai chuah lan khomi hna ansi. Kawlram kong ngiathlaitu mizeimaw nih cun a chim zong an chim pah cang. Ralkap nawlngeihnak a karh chin vima.

Atu a rauh hlan ah NLD cozah nih COVID-19 dohnak timhlamhnak asermi cu zapi theih in thawng thanh ai tim. Ministry of Planning and Finance nih draft a tuah i zawtfah zohkhenhnak le ngandamnak lei ah cawngcanghnak ding timtuahnak nganpi anser lai.

Union cozah level ah COVID-19 dohnak committee cu Pi Suu nih a hohat hna i committee anser. January thla ah Union level committee cu ramkulh Chief Minister pawl tel in anser. Cucu March thla ah an thlen tthan i Union Social Welfare Minister an van telh chih nain, ramkulh Chief Minister pawl an telh tthan ti hna lo. Cun March thla dongh ah a thar an van ser tthan i Vice President I U Myint Swe hohat in emergency response caah committee an dirh tthan. COVID-19 kong he pehtlai in emergency caah dirhmi asinain Health Minister aitel lo. NLD cozah tangah thil a kal tawnning zoh ahcun Vice President pahnih kan ngeihmi hna hi rian tthen in nawlngeihnak a dang dang veve in an cawlcang. Vice Presient I hi Union Ministy pawl vialte khi komh in (oversee) hohatu asi. Vice President II khi national committee pawl asiloah ministry pakhat le pakhat theng nih rian tthen i tlaih dih awk a ttha lomi (cross-cutting) pawl khi a hotatu asi. Abannabia ah ram pumpuluk i ti a lianh lio tibantuk ah khan national emergency kha Vice President II nih a hohat i a rak hruai. Emergency caan ahcun cozah nawlngeihnak hi a lianngan khun i, ram a daih lio asiloah, caan sawhsawh lio i an ngeihkel lomi nawlngeihnak kha an ngei chih. Kan theih bang Vice President I cu ralkap hlun asipinah 2008 Kawlram Phunhrampi tangah ralkap nih aiawhtu ah riankhinhmi asi. March ni 30 ni ah minung 30 telhmi COVID-19 Task Force anser. Cu Task Force i a nawlngeihnak lak ah ai telmi cu “Fake News” le lihhrawkhrol tiah ruahmi thawngpang pawl dohnak timi ansi. Chim duhnak cu ningcang loin an hman duh ahcun cu ngawlngeihnak hmang in an duhmi paoh an tlaih an khih in thong an thlak khawh hna tinak asi. Zei ca ko ahdah mipi thimmi cozah a sikomi nih ralkap lei nawlngeihnak hi zat hi a pek chap hna timi cu theih phak a si lo. Khat te lei kam ah, ral thawhnak hmun le a daihlonak hmun timi paoh ah ralkap nih nawlngeihnak an ilak dih. An mah kha nawlngeitu zik ah an ituah.

Chim duhmi cu COVID-19 hi caan saupi a nguh ding tiah tuaktanmi a si tikah, caan saupi karlak ah nawlngeihnak tamtuk uktu nih an i tlaih ahcun a lem hna lai i an iziak lai ti phan a um ngai. Cozah cu nawlngeihnak tamdeuh an ngeih paoh ah an caah rian a fawi. Micheu nih democracy a thazaang dernak pakhat tiah an chim tawnmi cu toncop in harsatnak le buainak caan ah heh tiah bia i el le ruahnak ai lolomi pawl khuakhan tti a si tikah rian hma a kal lo anti tawn. Dictatorship ahcun uktu pakhat nih ka khat a chimmi in bia a kiak i rianrang in le fawitein rian ttuan khawh a si anti tawn. Cozah nih an ngeih ciami nawlngeihnak (caan tawite ca i hman ding) hi pek tthan an i harh tuk tawn. Mipi nih hal tthan tikah fawi le bai in hal tthan khawh ansi lo. Kawlram ah U Nu nih Ne Win cu caan tawite inn hngak cozah a tlaih ter i nawlngeihnak a thawtnam a tem tikah a donghnak ah ralkap nih nawlngeihnak tiang a lak lan phah.

COVID-19 hi ramkhel mit zong i zohchih, cun hi pinlei ah ningcang loin ram a rawh lan sualnak hnga lo kan hna a ver a herh can asi. Ramuk nawlngeihnak cu mipi sinah a um i mipi lila nih kan runven ahau. Thli le ruah nih tiva kuang le tlang duhsah tein a verh i adonghnak ah a ei dih bang, kan zalonnak le kan nuhrin covo hna hi lungfim tein kan runven peng lo ahcun kan mah ca lila ah ttih a nung tukmi asi. Uknak phung ttha tha hna kan i serhmi cu minung kan zia a ttha lo ti theih ruang ah kan mah minung ral lila in irunvennak caah ri kan khiahmi hna ansi. Minung a silomi saram le vawlei dang thilnung sihin ikhamhnak caah phung kan sermi a si lo. Cu caah, kan mah le kan mah lila sinin ral kan i ven nak ding cu kan mah rian cio asi. Cucu ralring te le hnaver tein COVID-19 pinlei cuanh chih bu in kan ngiatthlai zungzal ahau.

About The Author

Na ruahning rak langhter ve.. (Leave a comment)

%d bloggers like this: