दु.व्र्यसनसहित एचआइभी घटाउन अभियान

ला.गुपदार्थ सेवनगर्नेहरूबाट एचआइभी सङ्क्रमण बढ्न थालेकामा यहाँ चिन्ता व्यक्त गर्न थालिएको छ । सुई साटासाट गर्नेबाट एचआइभी बढेको आ.शङ्कामा त्यसको न्यूनीकरणका लागि सरोकार निकायले अभियान पनि थालेका छन् । बागलुङमै पनि त्यस्ता युवाको सङ्ख्या बढिरहेकाले पहिलो चरणमा सुरक्षित सुई लगाउने व्यवस्था गर्ने, त्यसपछि आनीबानीमा परिवर्तन ल्याएर शून्य दरमा घटाउने योजना बनाइएकोे स्वास्थ्य कार्यालयका प्रमुख सुरज गुरौले बताउनुभयो ।

कम्युनिटी सपोर्ट गु्रपले उक्त कार्यालयको सहकार्यमा यो अभियान थालेको हो । बुधबार आयोजित एक कार्यक्रममा जिल्लामै २४६ देखि ३२५सम्म युवा लागुपदार्थ सेवनबाटै सङ्क्रमित भएको हुनसक्ने आँकलन गरिएको जानकारी दिइयो । कम्तीमा ९० प्रतिशत सङ्क्रमित पहिचान गरेर तिनलाई एआरटी सेन्टर पु¥याउने र ९० प्रतिशत भाइरस नियन्त्रण गर्ने योजना उक्त गु्रपले बनाएको बताइयो । सङ्क्रमित पहिचान भएपछि तिनको आनीबानी परिवर्तन गराउने, समुदायबाटै समस्या समाधान गराउने, पटक–पटक भेटिएका सङ्क्रमितको नियमित अनुगमन गर्ने, साथी–साथी मिलेर सुई लगाउनेलाई एउटै सुई दिने, सुई लगाउने दर घटाउने र शून्यमा पु¥याउने लक्ष्यसमेत रहेको जानकारी दिइएको थियो ।

अहिलेसम्म बागलुङमा ६७ युवाले सुईमार्फत लागुपदार्थ सेवन गर्ने गरेको भेटिएको जनाइएको छ । नेपालभर २७ हजारदेखि ३४ हजारसम्म लागुपदार्थ सेवनकर्ता युवा रहेको एक अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । पहिलो चरणमा व्यक्ति र परिवारबाटै समस्या समाधान खोज्न जिल्ला समन्वय समितिका अधिकृत खिमबहादुर विकले सुझाव दिनुभयो ।

यो पनि – परिवारको प्रश्नः बेपत्ताको अवस्था कहिले सार्वजनिक हुन्छ ?

बाँके, ३१ भदौ (रासस) ः बाँकेको कोहलपुर–११ कालिकानगरकी कलि दमाइका श्रीमान् अर्जुन नेपाली बेपत्ता भएको १७ वर्ष भयो । राज्य पक्षबाट २०६१ कात्तिक १५ गते बेपत्ता पारिएका कमल अझै पनि फर्केर आउँछन् कि भन्ने आशा कलिलाई छ । सादा पोशाकमा आएका सुरक्षाकर्मीले अर्जुनलाई सामान्य सोधपुछका लागि भन्दै घरबाट लिएर गएका थिए । “आफन्तको पर्खाइमा बाँच्नु निकै कठिन हुँदोरहेछ”, उहाँले भन्नुभयो, “जीवित छन् भने सास भेटेकी छैन । मरेका हुन् भने लास भेटेकी छैन । यो दोधारमा बाँच्नुभन्दा मर्नु नै वेस रहेछ”, उहाँले भन्नुभयो, “बेपत्ताको अवस्था कहिले सार्वजनिक हुन्छ ?”

श्रीमान् बेपत्ता भएपछि विक्षिप्त बन्नुभएकी कलि आफैँ घाइते हुनुहुन्छ । उहाँको शरीरले राम्रोसँग काम गर्दैन । शरीरमा दायाँ हात अनि खुट्टा मुस्किलले चल्छन् । गर्भवतीमा राम्रो स्याहार नपाएपछि उहाँको हातगोडा चल्न छाडेका हुन् । पति बेपत्ता हुँदा कलि ३० वर्षकी मात्रै हुनुहुन्थ्यो । आठ वर्षीय जेठो छोरा र छ महिनाका अर्को छोरा काखमा थिए । नाबालकसहित आफन्तसँग बसेकी कलि जेनतन आफन्तकै सहारामा छोराहरुलाई हुर्काउनुभयो । “छ महिनाको काखे छोरालाई बोकेर कति भौतारिएँ, न लास पाएँ न सास”, उहाँले भन्नुभयो, “हाम्रो मान्छेको अवस्था सार्वजनिक गरिदिए मात्र हुने थियोे ।”

छोरा हुर्किए पनि जीवन पाल्न उहाँलाई अहिले पनि सहज छैन । राज्यले पटक–पटक गरेर दिएको रु १० लाख ऋण तिर्दा सकिएको छ । जेठो छोरा अरुको पसलमा कपडा सिउने काम गर्छन् । कान्छो छोरा सरकारी विद्यालयमा पढ्दैछन् । छोराको शिक्षा र हातमुख जोर्ने विषयले उहाँ चिन्तित हुनुहुन्छ । एक जनाको कमाइले परिवार चलाउन मुस्किल छ । आँशु थाम्दै उहाँले भन्नुभयो, “कान्छो छोरा पढ्न खोज्छ । उसलाई पढाउन कापी र ड्रेस किन्न पनि मलाई गाह्रो छ ।”

उहाँको जस्तै पीडा कोहलपुर–११ की देवीसरा विकको पनि छ । १९ वर्षअघि पति धनबहादुर विक बेपत्ता भए । फर्निचरको काम गर्ने पति आफैँले फर्निचर बनाउने पसल थापेका थिए । तीन छोरा र एक छोरीसँगै छ जनाको परिवार हासीखुशी अभावमा पनि रमाएका थिए । विसं २०५९ वैशाख १३ गते घरमा नेपाली सेनाका जवान आएर हाकिमले भेट्न बोलाउनुभएको छ भनेर लगे । उहाँलाई इलाका प्रहरी कार्यालय लगियो । पछि देवीसरा इलाका कार्यालयमा पतिलाई खोज्न पुग्नुभयो । इलाकाका प्रहरीले सेनालाई बुझाइयो भन्ने जवाफ दिए । यस्तै खोज्दाखोज्दै १९ वर्ष बित्यो । “के गर्ने सास रहँदासम्म आश लाग्दोरहेछ”, उहाँले भन्नुभयो, “चाडबाड आउँदा घरमा मिठो–मसिनो पाक्दा झलझली सम्झना आउँछ ।”

उहाँलाई धेरैले सिउँदोको सिन्दूर पुछ्न र काजकिरीया गर्न दबाब दिए । यसो नगर्दा परिवारका आफन्त पनि टाढा भए । “कतै आइहाल्नुहुन्छ कि भन्ने लाग्छ । आँखाले लास नदेख्दासम्म शिरको सिन्दुर खाली गरेकी छैन”, देवीसराले भन्नुभयो ।

देवीसराजस्तै नेपालगञ्ज उपमहानगर–४ की कमला पन्त कुँवर पनि तनावैमा आफ्नो जीवन बाँचिरहनुभएको छ । अठार वर्षअघि पति रुकुमसिंह कुँवर बेपत्ता भएपछि उहाँ विक्षिप्त बन्नुभयो । तत्कालीन माओवादीका कमाण्डर पति विसं २०५८ पुस ३ गते राज्यपक्षबाट पक्राउ परेका थिए । उहाँले आफ्नो पति खोज्न कुनै कसर बाँकी राख्नुभएन । “राजनीतिक अडानमा हिँडेका आफ्ना पति देशका लागि सहिद भएको उहाँको अनुभव छ । तर कतैबाट आउनुहुन्छ कि भन्ने आशा पनि हराएको छैन”, कमलाले आफनो मनको अनुभूति सुनाउनुभयो, “बेला बेलामा झल्को सम्झँदा छेउमै उभिएजस्तै लाग्छ ।”

पति बेपत्ता हुँदा कमला ३२ वर्षकी हुनुहुन्थ्यो । दार्चुलामा निजी स्कुल चलाएर बसेका थिए । कमलाका कान्छा छोरा एक वर्ष र जेठो छोरा आठ वर्षका थिए । छोराहरूले राम्रोसँग पढ्न पनि पाएनन् । पछि राज्यले १० वर्षको अवधिमा दिएको रु १० लाख राहत छोरा पढाउन र ऋण तिर्नमै सकियो ।

उहाँहरुजस्ता धेरै पति गुमाएका महिला आफैँ पीडामा बाँचेका छन् । आप्mनै परिवारमा पनि सहज वातावरण पाएका छैनन् । कमाउने पति बेपत्ता हुँदा आर्थिक विपन्नता त छँदैछ । परिवारले समेत उनीहरुलाई भार सोचिरहेको छ । समाजले मरेको भनी धर्मअनुसार अन्तिम संस्कार गर्न कर लगाउने तर उनीहरूले नगर्ने स्थितिले सामाजिक तिरस्कारसमेत सहनुपरेको छ ।

एकल हुँदा पनि उनीहरूले विधवा भत्ता पाउँदैनन् । छोराछोरीले बाबुको सोधखोज गर्दा उनीहरू थप पीडामा हुन्छन् । “छोराछोरीले बाउ खोज्दा दिने जवाफ छैन”, आफैँ तीन सन्तानकी आमा चन्द्रकला उपे्रतीले गुनासो गर्नुभयो । उहाँका पति विसं २०६० मङ्सिर २३ गते राज्यपक्षबाट बेपत्ता पारिएका थिए । आर्थिक र बाबुको मायाको अभावमा तड्पिएका बालबालिकाको मनमा पनि प्रतिशोध देखिएको छ । “चन्द्रकलाका पति बेपत्ता हुँदा जेठा छोरा नौ वर्ष, सानो छोरा पाँच बर्ष र छोरी छ वर्षकी थिइन् । कसरी तिनलाई हुर्काएँ, त्यो मलाई नै थाहा छ”, उहाँले भन्नुभयो, “हाम्रो पीडा महसुस गर्नेले मात्र बुझ्दछ ।”

न्यायका लागि द्वन्द्वपीडीत समाज बाँके र द्वन्द्वपीडित साझा चौतारीको केन्द्रीय उपाध्यक्षसमेत रहनुभएकी चन्द्रकलाले अब बेपत्ताको खोजी थाल्न ढिला गर्न नहुने बताउनुभयो । “लास वा सास आफन्तले पाउनुपर्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “बेपत्ता तथा द्वन्द्वपीडित परिवारका १८ वर्षसम्म र तीन छोराछोरीले मात्रै पाउने छात्रवृत्तिको हदबन्दी फेर्नुपर्छ । उच्च शिक्षाका लागि द्वन्द्वपीडित बालबालिकालाई पनि कोटा छुट्याउनुपर्छ । स्थानीय तहमा सीपमूलक र आयआर्जनका कार्यक्रम चलाउनुपर्छ ।”

उनीहरुले अबको स्थानीय तहले द्वन्द्व प्रभावित परिवारका कम्तीमा एक जनालाई रोजगारको व्यवस्था गर्नुपर्ने तथा बेपत्ताको सूचीमा नाम छुटेकालाई राज्यले प्रमाणअनुसार पुनः सूचीकृत गराउनुपर्ने माग गरेका हुन् । बाँकेमा १०३ जना बेपत्ता आयोगमा उजुरी दिएका छन् । राज्यपक्ष वा विद्रोही पक्ष (तत्कालीन माओवादी)बाट कति बेपत्ता भए त्यसको आधिकारिक तथ्याङ्क छैन । न्यायको सुनिश्चितताका लागि बेपत्ताजस्तो गम्भीर अपराधमा उनमुक्ति पाउन नहुने अधिकारकर्मी वसन्त गौतमले बताउनुभयो । “बेपत्ता व्यक्तिको छानबिनका लागि बन्न लागेको आयोगको गठन स्वच्छ, पारदर्शी र दलीय भागबण्डारहित हुनुपर्छ, न्यायको सुनुश्चितता नभएमा आयोगको अर्थ रहँदैन”, उहाँले भन्नुभयो ।