BijlmerMuseum

De zwarte gemeenschappen van de Bijlmer (Zuidoost) met voorop die van de Afro-Surinamers zijn vanaf midden ‘90 het perspectief op het stadsdeel gaan bepalen, gedragen door hun aantal, het debat rond zwarte Piet en de slavernij. Directe aanleiding was de vette pot Urban-gelden – in totaal zo’n 40 miljoen – die Martin Mulder, project-directeur van de Bijlmer Vernieuwing – had weten te scoren om sociale vernieuwingsprojecten een kans te geven. Hij oordeelde dat zonder die projecten die sociale vernieuwing de Bijlmer zich geen nieuwe toekomst kon verwerven, want de sociale problemen waren groot: forse armoe, hoge werkloosheid, laaggeletterdheid, onveiligheid enz. En de bazen van de vernieuwing – de gemeente Amsterdam en de woningbouwcorporatie Nieuw Amsterdam – waren eigenlijk alleen geïnteresseerd in sloop, toen nog vastgesteld op 25% van de klassieke hoogbouw, maar uiteindelijk opgetrokken tot zo’n 60%.

Het duurde niet lang of al die Urban- miljoenen werden opgeëist door het tot dan volkomen onbekende Allochtonen Breed Overleg (ABO). Daarachter bleken zich later een aantal heren te verschuilen, die in de jaren ‘70 de later wegens financieel wanbeheer opgedoekte welzijnsorganisatie voor Surinamers en Antillianen, de Beheersraad cq Interim Beheer, mede hadden geleid: Harald Axwijk (directeur), Roel Lachmon cq Luqman, Emile Esajas (penningmeester) en Yoessoe Maatrijk.

Hun actie leidde uiteindelijk tot de oprichting van het Zwart Beraad – een groep leden van de stadsdeelraad en ambtenaren op het stadsdeel – , heel veel raciaal tumult en uiteindelijk tot een Uitgebreid Bestuurlijk Overleg (UBO), dat de Urban-miljoenen mag verdelen. Het UBO bestaat uit o.a. uit vertegenwoordigers van de gemeente en het stadsdeel, iemand namens het Zwart Beraad, twee leden van de ABO, een persoon namens de Ghanese organisaties Sikaman en Recogin, en een representant van de Allochtonenkerken. Zij gaan de bestemming van het geld bepalen, bijvoorbeeld de nieuwbouw van het Cultureel Educatief Centrum (CEC) bij Ganzenhoef, waarin o.a. een ROC wordt gevestigd. Naast grote projecten zijn er kleinere. Zo gaat een deel van het geld naar Stida, een organisatie van Axwijk en Luqman, die zwarte werklozen aan tijdelijke en hele banen moet helpen. Een ander deel belandt bij het MP-bureau, geleid door de secretaris van het Zwart Beraad, dat o.a. de multiculturalisatie moet bevorderen.

In de plaatselijke politiek ontstaat tegelijkertijd een grote verschuiving. Vanaf 1998 tot heden zullen vier Surinaamse dames de hoogste bestuurlijke post in het stadsdeel mogen bekleden: Hannah Belliot, Elvira Sweet, Muriel Dalgliesh en Tanja Jadnanansing, met tussendoor een Surinaamse man: Marcel la Rose. Belliot, die indertijd door Wouter Gortzak als voorzitter van de PvdA-fractie naar voren werd geschoven, werd door velen zelfs betiteld als de ‘zwarte koningin’.

Inmiddels zijn Stida en MP-bureau verdwenen net zoals andere Urban-initiatieven, zijn de klassieke buurthuizen, geleid door bewoners – bestuurders uit de buurt, omgebouwd tot facilitaire ruimten en is er 1,5 jaar geleden opnieuw zo’n 40 miljoen in kas gezet om de Bijlmer er definitief bovenop te helpen. Het aantal authentieke Nederlanders is in Zuidoost ondertussen gedaald tot zo’n 30%. Surinamers en Afrikanen hebben ieder zo’n 25%. De rest is allerlei. Een ander gegeven is dat het aantal sociale huurwoningen drastisch is verminderd, in de Bijlmer zelf van zo’n 80 naar 40%. Desondanks scoren we in Zuidoost in vergelijking met andere stadsdelen in Amsterdam nog altijd het hoogst als het gaat om werkloosheid, armoe, laaggeletterdheid en stemgedrag.

De genoemde 40 miljoen behoren bij het zogenaamde masterplan, gedragen door een alliantie van velerlei partijen (van gemeente tot het rijk en welzijnsclubs) en is dus vooral bedoeld voor de zogenaamde zachte sector: onderwijs, werkloosheids-bestrijding, jongerenwerk en leefbaarheid. En dit beleid wordt geflankeerd door een groots bouwprogramma van zo’n 35.000 woningen, in alle delen van Zuidoost en vooreerst vooral op het kantorengebied Amstel 111/Arenagebied, in totaal zo’n 15,000 appartementen. De eerste grootschalige woontorens worden inmiddels bewoond: met name door alleenstaanden en kinderloze stellen. Een appartement van 60m2 kost zo’n 1.200 euro per maand netto huur. Appartementen van meer en veel meer dan 500.00,– euro zijn er ook te koop en voor sociale woningen wordt zo’n 30-40% van het totaal ingeruimd.

De geschiedenis van de Bijlmer wordt inmiddels zwart gekleurd, zoals in de eerste regel van dit stuk al aangegeven. Je ziet het aan het programma van de kunstinstellingen, de gelden en andere ondersteuning middels de bewindvoerders van het masterplan, en de samenstelling van de bestuurs-organen die het stadsdeel leiden. Daar is op zich natuurlijk niets mis mee, want vroeger was het allemaal wit.

Het voelt natuurlijk wel vreemd aan als super hosselaar Roy Ristie mede namens het stadsdeel een ‘staatsbegrafenis’ krijgt en het verleden bijgekleurd wordt. Zo wordt de oude Gliphoeve opeens neergezet als de baarmoeder van Bijlmer’s daadkracht en energie, terwijl de oude Beheersraad daar vroeger op verzoek een klein ‘politiecorps’ neerzette om de problemen enigszins te beteugelen. De flat had vele kenmerken van een echt getto, was over bevolkt en uitgewoond.

De glorificatie van Gliphoeve vindt plaats op een vrijdag jl. geopende tentoonstelling, ‘Speculate or die trying’ (?), in een tijdelijke expositieruimte op Amstel 111. Er wordt gejubeld over de gemeenschapszin in het enorme gebouw en de vele mooie (bedrijfs)initiatieven die er genomen werden. Geen woord over de mensen die op voorhand woningen voor anderen kraakten om daarmee geld te verdienen of woningen inrichtten voor drugsgebruikers; of eigen woningen voor heel veel geld doorverhuurden aan vluchtelingen uit Bangladesh bijvoorbeeld. Praktijken die met uitzondering van het kraken, ook in de rest van de Bijlmer gewoon waren, hoewel niet overal en meestal minder, en evenzo beoefend werden door Nederlanders, Ghanezen etc., net zoals het onderverhuren en het inrichten van woonkamers tot bordelen, eethuisjes, kapperszaken, discotheken enz. Leegstand was er mede een gevolg van en daarna de sloop.

‘Speculate or die trying’ is een 2de Shebang-project van het CBK, Imagine IC en het Bijlmerparktheater en vindt dus plaats in een gebied, Amstel 111, dat zich wil positioneren als een aantrekkelijk woongebied. Er moet tenslotte door ontwikkelaars daarvan ook geld verdiend worden en daarvoor zijn tijdelijke kunstprojecten prima image-verkopers. Het is de oude methode van gentrificatie om rijkere bewoners naar je verdienmodel te trekken. En het zal daarom blijdschap geven, dat naast Shebang ook een 2de expo – met het werk van Patricia Kaersenhout over de geschiedenis van zwarte vrouwen – al een week voor Shebang in hetzelfde gebouw zijn deuren opende, met dank aan het CBK. De locatie ligt niet ver van de plek waar vandaan rondleidingen langs de nieuwe woontorens worden georganiseerd. Het is ook vlakbij IKEA maar dus ver van de werkelijk bewoonde wereld. Op Amstel 111 heersen nog altijd de kantoren.

Grappig is dat Shebang2 juist ageert tegen de kapitalistisch geïnspireerde gentrificatie, die zich vooral richt op mensen, waaraan door velerlei ondernemers en winkeliers goed te verdienen valt. De expo wil bewerkstelligen dat het volk zelf, die unieke Bijlmer gemeenschap met zijn bijzondere dna (dixit Shebang), spelregels gaat opstellen om de gentrificatie in eigen hand te nemen ofwel hoe diversifiëren wij onszelf met rijkere mensen tot een geheel eigen en fijne samenleving. De expo moet daartoe een eerste zet geven, maar hoewel de expo monumentaal en strak van design is, is ze ook heel talig: tekst na tekst aan de muur, die lang niet altijd klopt, en dan ook nog tekst via een zestal koptelefoons, die ons verbinden met coryfeeën als Mavis en Roy Groenberg. De grote aanmoediging slogans om samen aan de slag te gaan zijn in het Engels of het sranan. Het draait kortom vooral om de Surinaamse gemeenschap, die er overigens ook niet veel wijzer of gelukkiger wordt. Er staat, hangt en ligt niets dat het gemoed beroert. Er is zelfs geen boekje die je de tekst mee naar huis laat nemen, niet dat het veel zin heeft, maar het geeft aan, dat je als expomaker erop hoopt dat mensen in actie komen en jij er voor hen bent: samen voor een zich verrijkende samenleving. De makers gaan alleen voor hun statement. En we moeten toegeven: waar vindt je mensen die in actie willen komen, gewoon voor nop en het doel. De Bijlmer van nu ontmoet nauwelijks en beweegt niet.

De foto’s: ze komen alledrie van Shebang 2. Foto 1 is een sculptuur, dat Gliphoeve verbeeldt; foto 2 staat in de hal bij binnenkomst; foto 3 heeft een sranan tekst, die iets zegt over broederschap.