Ο σκληρός αγών δια των Μάρκων
Posted by sarant στο 11 Μαρτίου, 2009
Αναγγελτικό σκίτσο στην πρώτη σελίδα της Ελευθερίας
Σκίτσο του Μποστ από την Ελευθερία (φύλλο της 17.1.1960), που μάλλον είναι το πρώτο σκίτσο του Μποστ στην εφημερίδα αυτή. Αυτό το λέω με κάποια επιφύλαξη, δεν είμαι βέβαιος. Πάντως, δεν έχω βρει παλιότερο σκίτσο στο ηλεκτρονικό σώμα της εφημερίδας και, επιπλέον, το σκίτσο αυτό είναι το μοναδικό, από τις εκατοντάδες που δημοσίεψε ο Μποστ στην Ελευθερία, που αναγγέλθηκε στην πρώτη σελίδα (με το σκιτσάκι που βλέπετε αριστερά), άρα κάτι το ιδιαίτερο έχει.
Τις μέρες εκείνες, αρχή Ιανουαρίου του 1960, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος επισκέπτεται τη Βόννη για να συζητήσει οικονομικά θέματα. Η Ελλάδα θέλει να πουλήσει περισσότερα καπνά, να συνάψει δάνεια, να συνδεθεί με την Κοινή Αγορά, να πάρει κάποιες αποζημιώσεις για τα θύματα του ναζισμού. Οι Γερμανοί κρατούν σφιχτά κλειστό το χέρι τους, όπως ομολογούν οι τίτλοι της εφημερίδας στις 17 Ιανουαρίου:
Πενιχρά τα αποτελέσματα των συνομιλιών εις την Μπον. Δημιουργούνται νέοι, ουχί ευμενείς όροι. Ουδέν θετικόν δια τα θύματα του ναζισμού.
Ο Μποστ σχολιάζει το όλο θέμα με τον δικό του τρόπο στις μέσα σελίδες:
Πρόκειται για μια εξαιρετική σύνθεση του Μποστ, με άπειρα υπονοούμενα και παραπομπές. Για παράδειγμα, το Ζητούνι, από το οποίο φαίνεται να έρχεται ο Κανελλόπουλος (δείτε την πινακίδα κάτω δεξιά), δεν είναι απλώς η παλιά ονομασία της Λαμίας επί Τουρκοκρατίας. Είναι επίσης υπαινιγμός στην παροιμιακή «παρετυμολογική» φράση «Είναι απ’ το Ζητούνι» που συνηθιζόταν για όσους ζητιάνευαν, όπως εδώ ο Κανελλόπουλος. (Σήμερα η φράση έχει ξεχαστεί: έτσι, όταν βλέπουμε το σκίτσο σήμερα, προσπερνάμε το Ζητούνι αμήχανα, ίσως και απορώντας γιατί το έβαλε ο Μποστ).
Καθώς καλπάζει τ’ άλογο αφήνει πίσω του φύλλα χαρτί. Το πρώτο γράφει επάνω Σονέτα. Τα Σονέτα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου ήταν κοινός γελοιογραφικός τόπος, αφού όλοι σχεδόν οι γελοιογράφοι της εποχής τον παράσταιναν με τα σονέτα στο χέρι, σε ρολό ή σε βιβλία. Το άλλο χαρτί γράφει «Εγενήθην το 1402. Απεστάλην εις Βόνην το 1960» (υπαινιγμός στο μυθιστόρημα Γεννήθηκα στα 1402 του Κανελλόπουλου). Ο Πήγασος μεταφράζεται και στα τούρκικα Greek Hava Yolari. Παρεμπιπτόντως, το εντελώς υπαρκτό Χαβά Γιολαρί προκαλούσε ανέκαθεν ιλαρότητα στους Έλληνες.
Οι Γερμανοί παρομοιάζονται με τους Τούρκους, τα πολυπόθητα μάρκα δίνουν αφορμή για αλυσιδωτά λογοπαίγνια με τον Μάρκο Μπότσαρη, ο Λούντβιχ Έρχαρντ (ισόβιος υπουργός οικονομικών επί Αντενάουερ και στη συνέχεια, από το 1963 έως το 1967, καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας) φοράει φέσι και γούνες σαν τον Αλήπασα και αποκαλείται μπέης και πασιάς της Βόνης, η οποία είναι βέβαια Βιλαέτι. Το κείμενο κάτω από τον τίτλο έχει αναφορές σε Ελύτη ή Μακρυγιάννη (ότι έτζι ήθελεν σωθεί η πατρίς), τα μάρκα τα κρύβουν όχι σε θησαυροφυλάκιο αλλά σε «χανεσί», ενώ πλάι στον μιναρέ υπάρχει αντί για την ημισέληνο αγκυλωτός σταυρός, κάτι που σε νεότερες εποχές θα προκαλούσε από κατακραυγή έως διπλωματικό επεισόδιο.
Να σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μποστ σκιτσάρει τον Έρχαρντ (ή Έρχαρτ όπως τον αποκαλεί εδώ και όπως τον γράφει και το ρεπορτάζ της εφημερίδας -οι παλιοί ήταν αμόρφωτοι και πρόσεχαν περισσότερο την ευφωνία, εμείς έχουμε παραμορφωθεί) να αρνείται ή να τσιγκουνεύεται κάποιο δάνειο. Θυμάμαι τουλάχιστον άλλα δυο ή τρία σκίτσα, με πρώτο και καλύτερο το εξαιρετικό «Νύχτες του Καμπούρια», που επιφυλάσσομαι να το ανεβάσω σχολιασμένο κάποια στιγμή -προς το παρόν, προλαβαίνετε να το δείτε ασχολίαστο στο μίνι αφιέρωμα του Κουκουζέλη στον Μποστ.
Ακόμα και οι μικρές λεπτομέρειες αξίζουν προσοχή: κάτω στα τείχη, ο στρατιώτης με τη χατζάρα λέει «Έρδε Πάνο». Αυτό το έρδε είναι αρβανίτικο και θα πει «ήρθε» ή κάτι ανάλογο (δεν ξέρω καλά την αρβανίτικη γραμματική, οι επαΐοντες ας διορθώσουν) και στην αρχή σκέφτηκα ότι παραπέμπει στην αρβανίτικη έκφραση «Έρδε Μπούμπουλη» που (νομίζω ότι) ακουγόταν όταν ο Δημήτριος Μπούμπουλης, ο άντρας της πολύ γνωστότερης Μπουμπουλίνας, έκανε επίθεση στους αλγερίνους πειρατές. Όμως, το «Έρδε» μόνο του μπορεί να είναι και επιφώνημα (είπαμε, οι αρβανιτομαθείς να συντρέξουν) διότι βρίσκω στο βιβλίο του Λαμπρινού «Ισχύς μου η αγάπη του φακού» ότι οι αρβανίτες των Μεσογείων, βασιλόφρονες, επευφημούσαν τον Κωνσταντίνο προπολεμικά με το «Έρδε Κώτσο». Κι αλλού βρίσκω ότι η επάνοδος του Κωνσταντίνου το 1921 χαιρετίστηκε με το επιφώνημα «Έρδε! έρδε!» (που έγινε και τίτλος επιθεώρησης της εποχής). Οπότε, ίσως παραπέμπει (και;) εκεί ο Μποστ.
Ο διάλογος είναι σχετικά σύντομος, όπως είναι λογικό για να κρατηθεί η ισορροπία σε τόσο φορτωμένο σκίτσο· από τη μια ο Έρχαρτ (ή αν προτιμάτε, Έρχαρντ) παραφράζει το πασίγνωστο ποίημα του Βαλαωρίτη («Τ’ άλογο τ’ άλογο Ομέρ Βρυώνη»), ενώ ο Κανελλόπουλος ζητιανεύει, όχι χωρίς τσαμπουκά, με αλλεπάλληλες γενικές πληθυντικού που μπερδεύονται με αιτιατικές ενικού (των Μάρκων – τον Μάρκον). Παρεμπιπτόντως, το όνομα Μάρκος δεν έχει ετυμολογική σχέση με το νόμισμα μάρκο.
Το μαιανδρικό κείμενο στη μπορντούρα του σκίτσου είναι πλούσιο και, όπως συνήθως, αναφέρεται σε θέματα που δεν θίγει το κυρίως σκίτσο:
Ήρθα στα μέρη του Βορηά στ’ αλόγατο καβάλα
τι βρέχη στην Κομοτινή και πνίγετ’ η Καβάλα
Καβάλα παν στην εκλησιά, καβάλα προσκηνάνε
είν’ ένα μπόι το νερό κι αλοιός δεν περπατάναι
Ελεημοσύνη χριστιανοί, αδέρφηα ελεημοσήνη
Όστις δανείζη ανηψιόν εις τον θειόν να δίνη
Άνοιχ’ το μάρκα χανεσί κε έξελθε τον Μάρκον
αποκλισθέντον τον χοριών μας απαιτούντε βάρκον
Αγάδες και πασάδες, μπέηδοι γερμανοί
Ορέ των Μάρκων θέλω, πανί ‘μαι με πανί
Των Μάρκων τον λεβέντιν κε των οπλαρχηγόν
Κριπτόμενον εις Βόνην κι εκή καταφυγών
Καραμανλής προστάζη να είμαι αυτών ευρών
γερμανιστί υβρίζων μ’ ανγκιλοτόν σταβρών
Κι ας βλέπει πετρελαίων η μάντις Λεϊλά
Λεϊλατών των Μάρκων θ’ απάγωμεν ψηλά.
Στα στιλιστικά αυτού του κειμένου, θα προσέξουμε τις άφθονες γενικές (απαιτούνται βάρκων, βλέπει πετρελαίων). Ο Μποστ το έκανε στ’ αστεία, οι σημερινοί λόγιοι που γράφουν «οι δρόμοι δεν διεπλέοντο αυτοκινήτων» το λένε σοβαρά. Επίσης, τον σμυρνέικο πληθυντικό «μπέηδοι». Όσο για τα πραγματολογικά, διαβάζω ότι τον Γενάρη του 1960 είχαν συμβεί εκτεταμένες πλημμύρες στην Καβάλα και την Κομοτηνή (τα ατίθασα ύδατα του χειμάρρου Μπουκλουτζά, λέει η εφημερίδα). Περισσότερα δεν ξέρω, αλλά δεν χρειάζονται και ιδιαίτερη εξήγηση. Ούτε ξέρω αν η μάντις Λεϊλά ήταν υπαρκτό πρόσωπο της εποχής που πρόβλεπε (για πολλοστή φορά) πετρελαιοπηγές στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, ή αν απλώς μπήκε για το υπέροχο λογοπαίγνιο με τη «λεϊλασία». Και τι σημαίνει άραγε το καταληκτικό «θ’ απάγωμεν ψηλά»; Θα απαγάγουμε ψιλά ή θα πάμε ψηλά; Μα, ασφαλώς και τα δύο -όλα τα είχε λογαριάσει ο δαιμόνιος Μποστ!
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 
Μαρίνος said
Υπάρχει και ένα μεγαλούτσικο πεζό του Μποστ., πάλι με τον Κανελλόπουλο να αφηγείται (με τίτλο φυσικά «γεννήθηκα στα 1402») την εκλογική ήττα της ΕΡΕ σε ύφος και γλώσσα μεταξύ Μακρυγιάννη και Χρονικού του Μωρέως… (δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ πόσοι σήμερα θα καταλάβαιναν τις αναφορές και τα υπονοούμενα ενός τέτοιου κειμένου)
Και για όσους εκστασιάζονται με το χιούμορ ή «χιούμορ» των σύγχρονων διαφημίσεων, ας θυμηθώ το ωραίον: «αριβερντέρτσι χρώμα, γκουτμπάι φλόου-κοτ / ψιθύρισεν η Σάρα η σύζυγος του Λωτ» (την ακριβή ορθογραφία δεν τη θυμάμαι!), απ’όπου και ο διάλογος στα καιγόμενα Σόδομα: «Ρίξε μας Κύριε το έλεόν σου» – «Ασεβή! μη ρίχνεις λάδι στη φωτιά».
Μπράβο!
Μαρία said
Εξαιρετικός και ο Μποστ και ο Νίκος. Αλλά τα είπες όλα, δεν άφησες κάτι και για μας. Το έρδε βέβαια λόγω Μπότσαρη.
Το χανεσί έχει ετυμολογική συγγένεια με το χανέ; Δηλαδή μπορώ να φανταστώ τον Έρχαρτ ως κερχανατζή;
sarant said
Για το χανεσί και τι ακριβώς σημαίνει πρέπει να απαντήσει κάποιος τουρκομαθής, όπως ο Μαρίνος. Εγώ με τα λεξικά που παλεύω κατάλαβα ότι έχει σχέση με το χανέ, αλλά το χανέ δεν είναι κακόσημο, σημαίνει σπίτι ή κάτι τέτοιο. Το «κερ-» είναι που κάνει τη ζημιά και μετατρέπει το σπίτι σε… «σπίτι». Αλλά πώς και γιατί, δεν το ξέρω.
Μαρία said
Το κερχανέ στα περσικά είναι το εργοστάσιο. Πώς άλλαξε σημασία στα τούρκικα δε ξέρω. Τούρκος μου διηγήθηκε κάποτε πόσο είχε σοκαριστεί φίλος του κομμουνιστής που, χωρίς να ξέρει φαρσί, παρακολουθούσε συζήτηση Ιρανών για το Λένιν και την εκβιομηχάνιση.
Μαρία said
Για το χανέ εκτός απο σπίτι το δικό μου λεξικό δίνει και 2.categorie 3.chiffre
Allu Fun Marx said
Να βοηθήσω λίγο στην τεκμηρίωση…
H Λεϊλά ήταν υπαρκτό πρόσωπο και είχε απασχολήσει λίγες μέρες πριν την επικαιρότητα.
Στο φύλλο της 12/1/1960 της Ελευθερίας στη σελίδα 6 υπάρχει ρεπορτάζ με τίτλο:
«Απηλλάγησαν η μάντις Λειλά και ο Γερμανός σύζυγός της»
Απηλλάγησαν χθες την εσπέραν υπό του Β’ Τριμελούς Πλημμελειοδικείου η Τεράζα Φράγκελ, παρουσιαζόμενη υπό το ψευδώνυμον Λεϊλά Τέφρεν, Γερμανίς, ετών 67, «μάντις» και ο σύζυγός της Μελχιόλ Γιοζέφ Φράγκελ, ετών 63, γραμματεύς της, συλληφθέντες το παρελθόν Σάββατον δι’ αγυρετείαν εις το επί της λεωφόρου Πανεπιστημίου ξενοδοχείον «Βασιλέων Μέλαθρον», όπου και διέμενον.
Η Λεϊλά και σύζυγός της κατηγορούντο ΄’οτι «έβλαψον αλλοτρίαν περιουσίαν προς προσπορισμόν παρανόμου οφέλους», πείσαντες την 9ην Ιανουαρίου τρεις γυναίκας, ότι η Λεϊλά υγχάνει μάντις και λαβόντες χρήματα προς παροχήν υπηρεσιών ταύτης.
(…),
Το ζεύγος, απολογούμενον διά της διερμηνέως του, δεσποινίδος Ναυσικάς Ταβλαρίδου, μοδίστας, είπεν ότι η Λεϊλά είναι καθηγήτρια Των αποκρύφων επιστημών, έχουσα εις την οικίαν της πολλά πανεπιστημιακά διπλώματα, καθώς και ορματίστρια διεθνούς φήμης δυναμένη να προβλέψη μετ΄ακριβείας 100% τα πάντα.
(…)
Έχει προμαντεύσει πλείστα όσαν σημαντικά γεγονότα, ως π.χ την άνοδον του Χίτλερ εις την εξουσίαν, το προπολεμικόν οικονομικόν κραχ, την άρσιν της ποτοαπαγορεύσεως εν Αμερική, την κήρυξιν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κ.τ.λ.
Το ζεύγος ως ετονίσθη, περιηγείται τον κόσμος συγγράφον βιβλία σχετικά με τα ήθη και έθιμα των λαών και προλέγον τα μέλλοντα, εις διάφορας χώρας και άνευ ενοχλήσεως.
Όλο το ρεπορτάζ της εφημερίδας θα το βρείτε εδώ
Φαίνεται ότι η Λεϊλά είχε κάνει θετικές προβλέψεις για την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, διότι στην παραπολιτική στήλη «Ελευθεροστομίες» στην σελίδα 2 του ίδιου φύλλου, σ’ ένα μικρό σχολιάκι γράφονται τα εξής:
Η παρεπιδημούσα εις Αθήνας κ. Λεϊλά, «η μεγάλη μάγισσα», η οποία υπερέβαλε και αυτόν τον κ. Πρωτοπαπαδάκην είς αισιοδοξίαν, κατά τα τελευταίας δηλώσεις της, περί του οικονομικού μέλλοντος της χώρας μας, συνελήφθη παρ’ αστυνομικών οργάνων διότι προέβαινε εις διαφόρους μαντείας επ’ αμοιβή.
-Μετά την σύλληψιν της κ. Λείλά, ο κ. Πρωτοπαπαδάκης παραμένει ο μόνος ελευθέρως κυκλοφορών μάγος….
(Ο Πρωτοπαπαδάκης ήταν υπουργός Συντονισμού τότε)
sarant said
ΑΦΜ, σ’ ευχαριστώ πολύ, τεμπελιά μου να μην το ψάξω, μπράβο-μπράβο!!
Και επιπλέον, είναι εξαιρετικά γουστόζικο το ρεπορτάζ, μη μου πεις. Σκέφτομαι, τα χρόνια εκείνα οι απατεώνες τα έφερναν δύσκολα, ενώ σήμερα η Λεϊλά θα είχε ασφαλώς σταδιοδρομήσει.
Οπότε, ένας ρούμπος παραπάνω στον Μποστ. για το εξαιρετικό λογοπαίγνιο «λεϊλατών των Μάρκων»!
Allu Fun Marx said
Την δεσποινίδαν Ναυσικάν Ταβλαρίδου, διερμηνέα -μοδίστα την πρόσεξες;
🙂
Μπουκανιέρος said
Τούρκικα δεν ξέρω, αλλά η μπυραρία που συχνάζαμε στην Ισταμπούλ λεγόντανε, στην ταμπέλα, «μπιραχανεσί». Αυτή πρέπει νάναι, υποθέτω, η ονομαστική, γιατί στην κουβέντα τη λέξη την άκουγες συνήθως «μπιραχανέ».
sarant said
Ναι, είναι όλα τα λεφτά! (Φαντάζομαι από γερμανικά θα μετέφραζε)
neostipoukeitos said
Εγώ πάντως έμαθα, χάρη στη φιλεργία του AFM, ότι το 1960 υπήρχε στην Πανεπιστημίου ξενοδοχείο επονομαζόμενο «Βασιλέων Μέλαθρον». Πώς λέμε «Ιχθυοπωλείον Το Λούβρον»; Ένα τέτοιο πράμα.
Allu Fun Marx said
Το Σαραντακέϊκο είναι πανεπιστήμιο…
Αλληλοδιδασκαλείον…
Όλοι κάτι μαθαίνουμε πάντα
neostipoukeitos said
Επίσης, έχω θετικές πληροφορίες ότι η Δνις Ναυσικά Ταβλαρίδου έχει αποπλανήσει τον Κον Χελγκ Σγκάρμπι, γνωστότερον με την προσωνυμία «Ελβετός ζιγκολό». Του υποσχέθηκε να τον διερμηνέψει με κόλπα ζόρικα, και εκείνος το έχαψε.
Προσεχώς αγγελτήριο στην στήλη «Εκλεκτοί γάμοι»: Ο Κος Χελγκ Σγκάρμπι, εκ Ζυρίχης, πρώην ζιγκολό, και η Δνις Ναυσικά Ταβλαρίδου, εκ Δουργουτίου, μοδίστα, πρόκειται να συνάψουν γάμον τελεσθησόμενον εις τον Ι.Ν. της Αγίας Ευφρασίας Χαϊδαρίου. Κουμπάροι του ζεύγους θα είναι ο Κος Χρήστος Μιχαηλίδης, εκ Ροδεσίας, δημοσιογράφος, και η Κα Σούζη Εμ-Κέι, κοινωνιοβιολόγος, άρτι αφιχθείσα εξ Αριζώνος. Εις τους εκλεκτούς νεονύμφους ευχόμεθα υγείαν, ευτυχίαν, μακροημέρευσιν, βίον ανθόσπαρτον και καλούς απογόνους.
Μαρία said
Το -σι είναι κτητικό (μπίρα-οίκος-της, μάρκο- οίκος-του).
Το μοδίστα διευκολύνει φίλο που με ρώτησε τις προάλλες πώς θα πούμε το θηλυκό του μέγας μόδιστρος. Η Σανέλ, λέει, μεγάλη μοδίστρα δεν απέχει πολύ απ’ τη μοδιστρούλα του Παπαϊωάννου.
Αλουφάνιε, ασκ ολσούν.
Allu Fun Marx said
@Μαρία : γκιουλέ γκιουλέ
🙂
ηλε-φούφουτος said
Νίκο, στην απορία για το hanesi:
Το -si είναι επίθημα που απλώς δηλώνει ότι η λέξη αυτή συνδέεται με το προηγούμενο όνομα και σχηματίζουν μαζί ονοματική φράση, π.χ.
tercüme = μετάφραση
curriculum vitae hal tercümesi = μετάφραση βιογραφικού σημειώματος
han(e) είναι ο οίκος, ο δημόσιος χώρος όπου υπάρχει ή γίνεται κάτι. Κι αν bira hanesi, που λέει κι ο Μπουκάν, είναι η μπιραρία, μάρκα χανεσί είναι το μαρκάδικο (το λεφτάδικο).
Με το han(e) συνδέονται βέβαια το χάνι, το τεμπελχανείο, το κωλοχανείο και άλλα ενδιαφέροντα που θα διαβάσουμε σε προσεχές σου ποστ, δεν έχω καμιά αμφιβολία, βάζω στοίχημα…
sarant said
Μάλιστα… και το λεξικό λέει ότι μια άλλη σημασία του han(e) είναι και το τετράγωνο της σκακιέρας. Ακούτε, σκακιστές;
Schrödinger's Cat said
Ακούμε οι σκακιστές και μαθαίνουμε. Παρεμπιπτόντως, θυμάμαι στην Κωνσταντινούπολη το 2005 που πήραμε ένα ταξί για το πατριαρχείο στο Φανάρι, δεν μπορούσαμε να βγάλουμε άκρη με τον άνθρωπο στα αγγλικά, όταν όμως του είπαμε πως είμαστε από το Γιουνανιστάν κατάλαβε αμέσως τον προορισμό μας:
– πατρίκ χανέ! (ή κάπως έτσι το είπε)…
kukuzelis said
Αργκχχχχχ. Αργκχχχχχχ. Μπονγκ. (Ηχητική αντίδραση, σχεδόν σεξουαλικού χαρακτήρα, στο ποστ: Onomatopée στα γαλλικά, δεν θυμάμαι την μετάφραση στα ελληνικά). Για να μην ταλαιπωρούνται οι επισκέπτες σου, η κατευθείαν διεύθυνση του ποστ για τον Μποστ είναι: http://kuk.blogspot.com/2007/07/50-60.html
neostipoukeitos said
Το λοιπόν, επειδή κανένας δεν φαίνεται να εκτίμησε το ομάζ μου στον Πωλ Ώστερ και στον Νίκο Καχτίτση (σχόλ. 13), αλλά κυρίως επειδή θέλω να συνεισφέρω κάτι ουσιαστικότερο στη συζήτηση, ανακοινώνω στη σεβαστή ομήγυρη ότι, σαν εσυνάχτηκα έσσω μου πόψε, ρώτησα την τουρκολόγο υπηρεσίας για το χανεσί και τα συναφή. Η τουρκολόγος υπηρεσίας επιβεβαιώνει την εξήγηση του Ηλεφούφουτου (σχόλ. 16), τόσο για τη σημασία του han(e), όσο και για το -sı. Προσθέτω απλώς ότι το -sı δηλώνει πως η προηγούμενη λέξη βρίσκεται σε γενική πτώση και πως λειτουργεί (συνήθως) ως γενική κτητική σε σχέση με το ουσιαστικό όπου βρίσκεται το -sı. Για παράδειγμα, Hasanın babasi είναι «ο πατέρας του Χασάν». Το πράγμα είναι ελαφρώς πλεοναστικό, γιατί η λέξη που βρίσκεται σε γενική πτώση περιέχει ήδη το μόρφημα της γενικής (στο παραπάνω παράδειγμα το -ı, αλλού άλλα).
Επιβεβαιώνεται επίσης, όπως προανέφερα, η παρατήρηση του Ηλεφούφουτου για τη σημασία του han(e): δεν είναι τόσο το σπίτι (αυτό είναι ev), όσο ο δημόσιος χώρος όπου βρίσκεται κάτι. Συνήθως χρησιμοποιείται ως δεύτερο συνθετικό λέξων: λ.χ. kahvehane, απ’ όπου και ο δικός μας καφενές. Έτσι και hasta(ha)ne, που θα πει νοσοκομείο (hasta=άρρωστος) και πάει λέγοντας.
petefris said
«Χανεσί» είναι ο οίκος,το μαγαζί, η επιχείρηση: Ιχτιαρχανεσί (=γηροκομείο) ήταν το πρώτο ίδρυμα, παρατημένο και έρμο που με φιλοξένησε στο πρώτο ταξίδι μου στην Πόλη, το Πάσχα του 1961. Ηταν της ομογένειας,στο Μπαλουκλή.
Επαινώντας τόσο την ανάρτηση όσο και τον σχολιασμό, να προσθέσω ότι λίγο πρίν την δημοσίευση αυτού του σκίτσου, πάλι το 1959 νομίζω, είδά ένα άλλο σκίτσο του Μποστ,όπου ο Κανελόπουλος βρίσκεται σε καράβι που τον οδηγεί στην Γερμανία, πιθανόν και με άλλους-έχουν περάσει πενήντα χρόνια και δεν το έχω ματαδεί. Αλλά θυμάμαι το στιχηρόν στο περιθώριο:
Πάμε στο άγνωστον γιά μάρκα με ελπίδα
να ζητιανέψωμεν σε τόπους μακρυνούς
να ορθοποδήσωμεν πριν έρθει καταιγίδα
και αμνηστεύσωμεν και άλλους Γερμανούς
Σκίσον πλοίον τας θαλάσσας
εις την Μπόν να είμαι φθάσας
Σκίσον τα νερά προπέλαι
αραχνιάσαν αι μασέλαι
Η αμνηστεία αφορά τον διαβόητο Μέρτεν, που ήταν επί πολλές εβδομάδες πρωτοσέλιδη είδηση.
Γιά το αναρτημένο τώρα: το Ζητούνι που βρίσκεται ενάντια στην κατεύθυνση του «Πάνου», είναι μάλλον αναφορά στον Αθανάση Διάκο που μαρτύρησε εκεί, άρα στηνν αντίθετη κατεύθυνση μπορεί να πηγαίνει μόνον ένας νενέκος, ένας προκυνημένος. Πάνωθέ του Ζητουνίου κυματίζουν τα κανελλοπούλεια «σονέτα»( ήταν και το σήμα κατατεθέν του Κανελλόπουλου στα σκίτσα του Δημητριάδη) αλλά και το «γεννήθηκα το 1402»,το μυθιστόρημά του.
sarant said
Ευχαριστώ την εκλεκτή ομήγυρη!
Το σχόλιο αρ. 13 που πέρασε απαρατήρητο είναι εξαιρετικό -εγώ τώρα το βλέπω, ίσως το είχε κρύψει ο διεθνής σιωνισμός από τα μάτια μου προηγουμένως.
Πετεφρή, εντυπωσιάζομαι που θυμάσαι το στιχηρό στο περιθώριο του σκίτσου, πολύ περισσότερο που πρόκειται για μικρό σκίτσο-γραμματόσημο. Είναι του Δεκεμβρίου 1959 ή Ιανουαρίου 1960. Θα το ανεβάσω λοιπόν σε μερικές μέρες, καθώς και τη συνέχειά του, όπου ο Καραμανλής λέει στον Κανελλόπουλο που επιστρέφει με άδεια χέρια:
Πώς με θωρείς ακίνητος, πού τρέχει ο λογισμός σου;
Τι έγιναν τα μάρκα μας; Απήντα! Συνκεντρόσου!
Πάρε καρέκλαν κάθησαι. Σε βλέπω κουραζμένων
τ’ άφισες στ’ αρεόπλανων ή στάκλεψαν στο τρένον;
(Η συνέχεια επί της οθόνης)
Μαρίνος said
Ζητώ συγγνώμη από τον εκλεκτό οικοδεσπότη (σχόλιο 3) που δεν ανταποκρίθηκα εγκαίρως αλλά μόλις τώρα ξαναμπήκα στο δίκτυο… Στο μεταξύ με κάλυψαν φυσικά οι προλαλήσαντες! Μόνο για το σκάκι (σχόλιο 17)να προσθέσω ότι η σύνδεση γίνεται κάπως πιο εύλογη αν μεταφράζαμε το χανέ ως «οίκος» (έτσι χρησιμοποιείται και στην αστρολογία π.χ.).
ηλε-φούφουτος said
Τιπούκειτε, καταγγέλλω ότι ξυπνάς το σχολαστικιστικό ζώο μέσα μου!
Θέλω να αποκαταστήσω την υπόληψη του -si και να πω ότι δεν είναι πλεοναστικό, αντιθέτως επάνω του πέφτει το κύριο βάρος της ονοματικής φράσης, της σύνδεσης δηλαδή με το άλλο όνομα που στα Ελληνικά μπορεί να μεταφράζεται με γενική (όχι πάντα κτητική), απόδειξη ότι η «γενική» δεν παίρνει πάντα την κατάληξη της γενικής αλλά μπορεί και να μένει όπως στην «ονομαστική», π.χ.
«pasaport tercümesi» η μετάφραση διαβατηρίου (και όχι pasaportιn tercümesi), Ankara Üniversitesi το Πανεπιστήμιο Αγκύρας (και όχι Ankara’nιn Üniversitesi). Δηλαδή δεν παίρνει κατάληξη «γενικής» αν η φράση είναι παγιωμένη. Για να το μεταφέρω στα Ελληνικά, αντιστοιχεί λίγο πολύ στο αν η γενική είναι έναρθρη («το σπίτι του μπαμπά»), άρα βάζουμε κατάληξη στη «γενική», ή δεν είναι («το Πανεπιστήμιο Αγκύρας»), άρα δεν βάζουμε.
Πρόκειται για το πρώτο μεγάλο αγγούρι που βρίσκει μπροστά του ο «Ινδοευρωπαίος» που προσπαθεί να μάθει Τούρκικα με μεθόδους λογίου και όχι εμπειρικά όπως οι προγόνοι μας!!
Μαρίνος said
Σωστός Ηλε-Φούφουτε! Ακριβώς τη διάκριση «έναρθρης» και μη γενικής χρησιμοποιούσα και εγώ όταν δίδασκα τούρκικα. Οι τουρκικές γραμματικές χρησιμοποιούν τους όρους «οριστικός» και «αόριστος» προσδιορισμός αντίστοιχα, αν θυμάμαι καλά.
Προς στιγμήν πήγα να γράψω ότι στα οθωμανικά είναι συχνά ευκολότερη η σύνταξη, επειδή χρησιμοποιούν πολύ το περσικό («ινδοευρωπαϊκό») ιζαφέτ (üniversite-yi Ankara και tercüme-yi pasaport αντίστοιχα), μετά θυμήθηκα ότι το ιζαφέτ χρησιμοποιείται και για επίθετα οπότε πάλι έχουμε μπερδέματα…
kukuzelis said
Θυμήθηκα και το άλλο μποστικό αμίμητο για το ταξίδι του Κανελλόπουλου στη Βόννη, σε «γραμματόσημο 10 λεπτών, τουριστικό, με οδόντας μυτερούς» αυτό : «ΖΑΛΟΝΓΚ ΑΝΦΑΝ DE LA PATRΩΝ CHERCHEZ ΝΑ ΦΑΜ» [η «υπογράμμιση» δική μου, αυτό μου άρεσε πιο πολύ]. Κρίμα που δεν μπορώ, προς το παρόν, να το σκανάρω.
sarant said
Μαρίνο, για να καταλαβαίνουμε κι οι υπόλοιποι, τα παραδείγματα των οθωμανικών που δίνεις δεν χρησιμοποιούνται στα σημερινά τουρκικά; Ή ακούγονται καθαρευουσιάνικα;
Κουκ, θα τα σκανάρω και τα δυο και θα τα ανεβάσω σε λίγες μέρες. Μόνο, ξέρεις μήπως πού παραπέμπει αυτό το Ζαλόνγκ; (Και στο άλλο σκίτσο, το πλοίο του Κανελλόπουλου λέγεται Ζάλογγον).
Μαρίνος said
Κανονικά η οθωμανική (περσική) σύνταξη δεν χρησιμοποιείται πια, αν και τα πρώτα βιβλία που έβγαιναν σε λατινική γραφή τη δεκαετία του ’30 τη χρησιμοποιούσαν ακόμα. Η εντύπωσή μου είναι πάντως ότι είναι κατανοητή, νομίζω ακόμα και από κάποιον που δεν είναι μορφωμένος, καθώς έχει επιζήσει σε διάφορες εκφράσεις’ επίσης νομίζω ότι υπάρχει και εκεί η «νεοκαθαρευουσιάνικη» τάση να χρησιμοποιείται η περσική σύνταξη σε τίτλους επιφυλλίδων, για παράδειγμα, ή στη νεομυστικιστική μόδα του σουφισμού. Επειδή όμως η σύνταξη αυτή σε σχέση με την καθαρά τουρκική είναι ανάποδη, μερικές φορές έχουμε κωμικά αποτελέσματα (αντίστοιχα με τα ελληνικά νεοκαθαρευουσιάνικα), δεν μπορώ όμως τώρα να θυμηθώ κανένα! Στο παράδειγμα με το πανεπιστήμιο της Άγκυρας, ας πούμε, επειδή η τουρκική σύνταξη είναι Ankara Üniversitesi (Άγκυρας – πανεπιστήμιό της), ο «νεοοθωμανός» θα έκανε το λάθος Ankara-yı Üniversite (αντί για Üniversite-yi Ankara) το οποίο σημαίνει βέβαια «Άγκυρα πανεπιστημίου». Είχα προσέξει ένα αστείο παράδειγμα σε μια επιφυλλίδα δημοφιλούς (και σοβαρής) εφημερίδας αλλά η μνήμη μου άρχισε να γίνεται πολύ εκλεκτική!
ηλε-φούφουτος said
Θέλω να κατεβάσω λίγο το επίπεδο της συζήτησης, για να μη βαραίνει πολύ.
Μαρίνο, Νίκο, συνδαιτυμόνες, τώρα θυμήθηκα κάτι πολύ αστείο.
ses στα Τούρκικα είναι η φωνή
sesli «αυτός που έχει φωνή, ο φωνήεις»
harfler είναι τα γράμματα
sesli harfler είναι, λοιπόν, τα φωνήεντα
To κουίζ είναι το εξής (και μα το Θεό δεν πρόκειται για ανέκδοτο τύπου «τσαμπουκά τουτού», «τσουτσού φερετζέ κλπ!):
Ο γλωσσολογικός όρος «στρογγυλά φωνήεντα» πώς είναι στα Τούρκικα;
Λεξικά απαγορεύονται!
Μαρίνος said
Ηλε-Φούφουτε, όσον αφορά εμένα, δεν θυμάμαι/δεν ξέρω/δεν απαντώ (είπαμε για το μνημονικό μου…)!
Αλλά περιμένω εναγωνίως την απάντηση.
sarant said
Αυτό πρέπει να είναι ή ντολμά ή γιουβαρλάκ, χωρίς ν’ ανοίξω λεξικό.
ηλε-φούφουτος said
Αφεριμ! Άντε, να το πάρει το ποτάμι:
yuvarlak sesli harfler
🙂 🙂 🙂
Σκύλος της Β.Κ. said
Παρεμπιπτοντως
* το αναγομωτηριο ελαστικων (αυτοκινητων) στα τουρκικα ειναι Λαστικ Καπλαμα.
* ο ανελκυστηρ δια ΑΜΕΑ ειναι Σακατ Ασανσορ
ηλε-φούφουτος said
Μια φίλη μου είχε βρεθεί να ταξιδεύει στο ίδιο κουπέ με Τούρκους. Οι Τούρκοι εκτίμησαν πολύ τα ανέκδοτα που λέμε με τούρκικες λέξεις, γιατί ψιλοκαταλαβαίνανε τη λογική τους και γελάγανε κι αυτοί. π.χ. – «Πώς λένε τη χειροβομβίδα; Μουμ μπουμ κιοφτέ»
– (οι Τούρκοι) «Χα, χα, χα!»
– «Πώς λένε την τηλεόραση; Μπανιστίρ κουτί»
– «Χα, χα, χα»
– «Και το ψυγείο; Μπουζ ντουλάπ»
– (αμήχανη παγωμάρα) Έτσι το λέμε!
(όντως μπουζ-ντολάπ είναι το ψυγείο)
Μαρίνος said
Ε, για το «μπανιστίρ κουτί» θα κρατούσα επιφυλάξεις, αυτή πρέπει να είναι λατινοελληνική (μπάνιο->μπανίζω->μπανιστήρι).
Και μια και συνηθίσαμε (;!) στην κτητική κατάληξη, μπουμ κιοφτεσί, *μπανιστίρ κουτουσού και μπουζ-ντολαμπί!
Μαρίνος said
(στο προηγούμενο δικό μου) επιφυλάξεις με την έννοια ότι δύσκολα θα καταλάβαιναν το αστείο οι Τούρκοι συνταξιδιώτες
neostipoukeitos said
Αγαπητέ μου Νίκο (σχόλ. 22), μόνο εσύ και ο διεθνής σιωνισμός καταλαβαίνετε από υψηλή λογοτεχνία! 🙂
ηλε-φούφουτος said
Μαρίνε, έχεις δίκιο, παρασύρθηκα!
Μάλιστα για χάρη της αφήγησης παρέλειψα ότι πού και πού η φίλη μου έδινε και τις αναγκαίες εξηγήσεις. Καλή διάθεση να υπάρχει, και γελάς ακόμη και με αστεία που σου εξηγούν εκ των υστέρων!
Μαρία said
Μια ο λόγος για κεφτέδες το αγαπημένο φαγητό Σουφλιώτη θείου μου ήταν το πασά κιοφτεσί.
μεμέ ζεμπιλί=σουτιέν
Μπουκανιέρος said
Εσείς οι τουρκολόγοι μήπως ξέρετε τι σημαίνει «σεμπζενλί κιοφτέ»;
Ήταν ένα φαγητό με λαχανικά στο φούρνο που μου άρεσε – πάντως τίποτα το στρογγυλό ή το κεφτεδικό δεν είχε.
(όλ’ αυτά αν υποθέσουμε ότι η μνήμη μου συγκρατεί σωστά μια ηχητική ανάμνηση μετά από είκοσι χρόνια…)
Μαρία said
Μπουκαν, θα σου πουν αύριο καλύτερα οι τουρκολόγοι. Εγώ ως ξενύχτισσα βρήκα στο λεξικό μου οτι sebzelik είναι ο λαχανόκηπος και ως επίθετο ο λαχανικός*, που ταιριάζει μ’ αυτό που λες. Κάποιο φαγητό με λαχανικά.
Μαρία said
Βρήκα κι αυτό το μενού Δες στις 23/11
http://www.kanaatcatering.com/yemektarifesi/aylikyemek.htm
αφιέτ ολσούν
Μαρίνος said
όντως μοιάζει να σημαίνει κεφτές με λαχανικά… Αλλά ούτε εγώ το βρήκα πουθενά (μυστήρια φαγητά της Καραϊβικής 🙂
Erdhe Bubuli? « Τυμβωρύχος τῶν Αἰώνων said
[…] […]