“Tutulmadıkça Güneş’in bile seyircisi yoktur” şeklinde çevirebileceğimiz bu hoş ifade değerli filozofumuz, Corduba 19 Mayıs Üniversitesi’nin kurucularından ve Roma Atatürk Üniversitesi öğretim üyesi prof. dr. Seneca’nın Naturales Quaestiones adlı eserinin 7.1.2. bölümünde geçer. Devamında şöyle der (ki bu da kendisine başlık açılmayı hak ediyor kanaatindeyim): “Nemo observat lunam, nisi laborantem” “Kararmadıkça, kimse Ay’ı gözlemlemez.”

Bu, Seneca’nın, göksel kutsallığın farkında olmadan yüzünü yere eğdirerek yaşayan insanlara dönük bir eleştirisidir. İtekleyici kuvvetini Stoacı doğa=kutsal eşitlemesinden alır. Cicero’nun “insan sanki kutsallıkların gözlemcisi olsun diye doğmuştur” (...quasi spectatores superarum rerum) ifadesinde de geçtiği gibi, doğayı ama özellikle de gökleri izlemek, yıldızlara doğru dikilmiş insanın (homo ad sidera erectus) yücelme (yukarı doğru=kutsallaşma) ile alçalma (aşağı doğru=hayvanlaşma) yollarından ilkine denk düşer. Daha sonra Renaissance’ta kimi astronomlar gökleri kutsî amaçlarla izlemeye ilişkin bu mesajı, bilimsel bir amaçla değerlendirmiş ve Atatürk’ün dilinde “istikbal göklerdedir” şeklinde söylenen insanın dikkatini göğe çevirip onu yeryüzünün kısır çekişmelerinden kurtarma amaçlı ahlâkî dürtüyü bilimsel gayretle örtüştürmüştür.

Seneler seneler sonra ise şöyle bir görüntüye denk gelmiştim: İst. Üniv. Edeb. Fak. bahçesinde toplanan yığınla öğrenci haftalardan, aylardan beri haberi yapılan Güneş tutulmasını türlü aygıtçıklarla (poşet, maden suyu şişesi, gazetelerin o güne özel verdiği tutulma izleme gözlüğü vs.) izleme amacıyla havuzun etrafında kümeleşmişti. Kümeleşmiş bu gruptan kimi yiğitler de boş durmuyor, bu tutulma anını kaçırmak istemeyen, bu yüzden söz konusu aygıtçıklarla kafasını yukarı çeviren ‘yazın gelmesiyle nispî açılıp saçılmış’ üniv. kızlarındaki güneş toplarını gözlemlemeye çalışıyordu. O gün bahçede, “bekçileri kim bekleyecek?” diye soran Iuvenalis’e inat, gözlemleyenleri de gözlemleyenler vardı. Femina ad solem erecta‘ya karşılık, vir ad mammas erectus!