Gemiler feminendir

Gemiler feminendir.

Çünkü antik Yunanlar, gemilerine dişil isimler verirler; bunun nedeni olarak da, gemi yolculuğunun ilk bulunuşunu tanrıça Athena‘ya atfederlermiş [1]. Yunanların favori gemi isimlerinden biri Nausicaa imiş; yani geleneksel Yunan söyleminden çıkarılmış isimleri kullanmışlar. Zaten Yunancada gemi anlamındaki kelime de naus‘tur. Dahası yine dişil olmak üzere “sağduyu”, “selamet”, “rehberlik” gibi isimler kullanmışlar [2]; bu kavramlar da zaten Athena’nın vasıflarını gösterir. Sözün özü, Yunan zihninin gemide ve gemi yolculuğunda Athena yoldaşlığını / rehberliğini gördüğü açıktır. Zaten hatırlarsak, Homeros’un Odysseia’da çizdiği Odysseus tipinin de, hikayedeki deniz yolculuğunda tek yoldaşı Athena’dır. Yani Yunan zihni için gemideki dişillik her haliyle Athena’yı anımsatır.

Romalılara gelelim. Latincedeki gemi manasına gelen navis (-is) ismi de dişildir (Plaut. Bacch. 2, 3, 57; Cic. De Or. 1, 38, 174; Caes. B. C. 3, 39, 2 vb.). Alexander Adam’ın Latince gramer kitabında geçtiğine göre Romalıların gemilere dişil isim vermeleri, gemi anlamındaki navis kelimesinin yapıca dişil olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun gibi ağaç anlamındaki arbor ismi de dişil olduğundan, ağaçlara verilen özel isimler de dişil olur, vb. [3] Ancak Romalılar, Yunanlar gibi kesin bir kaide yaratmamış görünüyorlar; bazen gemilerine eril (masculinum) isim verdikleri de olmuştur. Hatta gemiyi yapanın adının gemiye verildiği de olmuştur [4].

Latin mitolojisinde, dininde kadınların gemilere dönüştüğü özellikle de “baş kadın” tipi olarak Quinta Claudia‘nın gemi biçimine aktarıldığı anlatılır. Claudia’nın kutsallaşması da işte bu dönüşümden sonra gerçekleşir [5].

Gemicilik terminolojisinde (İngilizcede) “she” dişil zamirinin hem fonetik hem de yapıca “gemi” anlamındaki ship kelimesini gösterdiği söylenir; ayrıca “ship” modern İngilizcede, cansız olup da kendisine bir cins aktarılan ender kelimelerden biridir [6]. Dahası İngilizcede bir gemiye eril bir özel isim verilse dahi, onu gösteren zamir dişil olur [7]. Aynı durum Latincede de geçerlidir: Vergilius, Aeneis V.122’de Centaurus adlı gemiden bahsederken, onu betimleyen dişil haldeki “magna” sıfatını kullanıyor (gemiyi eril düşünseydi “magno” derdi, ama demiyor):
“Centauro invehitur magna; scyllaque cloanthus“.

Yunancadaki naus ile Latincedeki navis‘in Sanskritçedeki, yine gemi manasındaki, nau isminden geldiğini de aktaralım. sanskritçedeki snau– sna– kökünde “banyo yapmak” anlamı vardır [8]; yani buradaki anlam seyrini “banyodan gemiye” doğru algılamamız gerek.

James Harris’te geçtiğince[9] gemi kelimesinin (navis) dişil olmasının nedeni içine erkekleri (insanları), malları, silahları vb. alıyor olmasıdır. Burada geminin iki niteliği ortaya çıkar (İngilizcesiyle daha iyi anlaşılacak): receiver ve container; yani alıcıdır ve taşıyıcıdır. Bu da fazlasıyla dişillik demek oluyor.
Karen Harper‘ın The Hooded Hawke‘ında bir yerde[10] gemilerin neden feminen olduğu şu şekilde özetleniyor:

“Gemiler, kadınlar gibi güzel olabilir; ancak yine onlar gibi yönetilmesi zordur.”

Notlar:

1. Paul Dickson, War Slang: American Fighting Words and Phrases Since the Civil War, p.20, Brassey’s Publication, 2003.
2. William Smith, A Smaller Dictionary of Greek and Roman Antiquities, p.262, J. Murray Publication, 1865.
3. Alexander Adam, The Rudiments of Latin and English Grammar, p.10, E. and E. Hosford, 1820.
4. W. Smith, a.g.e., p.262.
5. Augusto Fraschetti, Roman Women, p.25, University of Chicago Press, 2001.
6. P. Dickson, a.g.e., p.20; R. Prior, Latin Demystified, p.11, Mcgraw-Hill Professional, 2008.
7. Vilém Mathesius, Josef Vachek, A Functional Analysis of Present Day English On A General Linguistic Basis, p.47, Walter de Gruyter, 1975.
8. Charles Anthon, A System of Greek Prosody and Metre, for the use of schools and college, p.217, Harper & Brothers, 1842.
9. James Harris, Hermes: or, a Philosophical Inquiry Concerning Universal Grammar, p.48, I. Novrse and P. Vaillant, 1765.
10. Karen Harper, The Hooded Hawke: An Elizabeth I Mystery, p.118, Macmillan, 2007.

Bu yazıyı evvela Ekşi Sözlük‘te yayınladım:
http://sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=gemiler+feminendir