Οικολογικός Άνεμος στην Περιφέρεια N. Αιγαίου

Η στρατηγική μας

Το περιβάλλον, η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα έχουν εγγενή αξία. Πολλά οικοσυστήματα έχουν καταστραφεί, πολλοί υγρότοποι έχουν ξεραθεί, πολλά είδη απειλούνται ή κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Αλλά και οι υπηρεσίες που προσφέρουν στον άνθρωπο και τις κοινωνίες τα οικοσυστήματα είναι ανυπολόγιστες. Μόνο η απώλεια δασών και η στέρηση των υπηρεσιών που μας προσφέρουν αποτιμάται (έκθεση ΤΕΕΒ για τον ΟΗΕ) σήμερα σε 2-5 τρισεκατομμύρια ευρώ (όταν η χρηματοπιστωτική κρίση κόστισε περίπου 1 τρισεκατομμύριο Ευρώ). Η οικονομική ζημιά από την κλιματική αλλαγή εκτιμάται (έκθεση Νίκολας Στέρν) σε 5-20% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος, πολλαπλάσιο από το κόστος της κρίσης του 1929 ή της σημερινής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (που αποτιμάται περίπου στο 1% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος).

Ο πολιτισμός στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο ειδικότερα ήταν πάντα άρρηκτα δεμένος με το φυσικό περιβάλλον. Γεννήθηκε σε αυτό, επηρεάστηκε από αυτό και το σεβάστηκε μακροχρόνια. Παντού γύρω μας διαπιστώνουμε αυτή την αρμονική και σοφή σχέση των νωσιωτών με το χώρο τους που τον ένιωθαν σαν σπίτι τους, μιας και καταλάβαιναν πόσο πολύ εξαρτιώντουσαν από την προστασία και σωστή διαχείρισή του. Για αυτό και όπου το περιβάλλον καταστράφηκε, τόσο στην αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη εποχή, οι επιπτώσεις στην κοινωνία και στην οικονομία ήταν άμεσες. Κοινωνίες διαλύθηκαν, ακμάζουσες οικονομίες κατέρρευσαν, συγκρούσεις ξέσπασαν, χιλιάδες ή εκατοντάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν μαζικά.

Στο Ν. Αιγαίο η εξασφάλιση της προστασίας και της βιώσιμης διαχείρισης της θάλασσας και των ακτών, των φυσικών περιοχών, του τοπίου, του πολιτιστικού πλούτου και της παραγωγικής γης αποτελούν τα κλειδιά, και την απαραίτητη προυπόθεση για τη διαμόρφωση ενός βιώσιμου μέλλοντος ιδιαίτερα σε μια εποχή κατά την οποία η αλλαγή του κλίματος μπορεί να αλλάξει μέσα στις επόμενες δεακετίες όχι μόνο το περιβάλλον αλλά και όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως τις ξέραμε τουλάχιστον μέχρι σήμερα.

Η μακροχρόνια προστασία και βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος είναι η προϋπόθεση για να προσελκύσουν τα νησιά με στοχευμένες κινήσεις συνειδητοποιημένους, τουρίστες και ομάδες με ειδικά ενδιαφέροντα (ερευνητές, φυσιολάτρες, περιπατητές, φοιτητές, οικοτουρίστες, αγροτουρίστες, ποδηλάτες, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, λογοτέχνες κ.ά.) που θα συμβάλλουν παράλληλα στην προστασία  του πλούτου αλλά και θα προσφέρουν εισοδήματα που είναι αναγκαία για την ευημερία των νησιωτικών κοινωνιών. Είναι, όμως, και η προϋπόθεση για να αναπτυχθούν νέα επαγγέλματα, πράσινα επαγγέλματα (τεχνικοί ΑΠΕ, ξεναγοί βουνού, τεχνικοί σε βιοκλιματικά κτίρια, κ.ά.), που θα αναστρέψουν τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας ή ημιαπασχόλησης και θα δημιουργήσουν νέες βάσεις στην τοπική οικονομία.

Πάνω σε αυτή τη βάση θα αξιοποιηθούν αποτελεσματικά οι υπάρχοντες οικονομικοί πόροι, θα εξασφαλιστεί η μακροχρόνια ευημερία και θα βελτιωθεί η ποιότητα ζωής, με δεδομένο ότι πλέον τα εισοδήματα θα είναι περιορισμένα και μια κατανάλωση βασισμένη στον αέναο δανεισμό ή το μαύρο χρήμα και τη διαφθορά δεν είναι πλέον εφικτή.

Τα προβλήματα

Αν και δεν έχει γίνει ακόμα κοινή συνείδηση, η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα είναι η κλιματική αλλαγή. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, οι άνθρωποι μπορούν να επηρεάσουν την ίδια την εξέλιξη της ζωής πάνω στον πλανήτη και να απειλήσουν τη δυνατότητα επιβίωσης των κοινωνιών. Η αλλαγή του κλίματος δεν είναι κάτι που θα συμβεί στο μέλλον αλλά αποτελεί πλέον μια ζοφερή πραγματικότητα. Οι προσπάθειες μας πρέπει να επικεντρώνονται στο να περιορίσουμε τόσο την έκταση όσο και τις συνέπειες της. Η πολιτική για το κλίμα στο Ν. Αιγαίο πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές, μέτρα και δράσεις σε επίπεδο Περιφέρειας που αφενός μειώνουν τη συμμετοχή των νησιωτικών κοινωνιών στην ανατροπή του κλίματος και αφετέρου προετοιμάζουν και προσαρμόζουν τις νησιωτικές κοινωνίες μπροστά στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται, που θα είναι πιο δύσκολοες για τη ζωή και πιο καταστροφικές για την κοινωνική οργάνωση και την οικονομία των νησιών.

Η κλιματική αλλαγή έχει αρχίσει να έχει ήδη επιπτώσεις στην οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και το περιβάλλον σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Η Μεσόγειος είναι μια ζώνη που θα υποστεί σε μεγαλύτερο αναλογικά βαθμό τις συνέπειες της ανατροπής του κλίματος, ενώ με βάση τις πιο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες και στοιχεία, στην περιοχή του Ν. Αιγαίου οι αναμενόμενες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή θα είναι:

• Ένταση και μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων (καύσωνες, ανεμοστρόβιλοι, υψηλό κύμα, παρατεταμένη ανομβρία και ξηρασία, έντονες αλλά σύντομες βροχοπτώσεις με πλημμυρικά φαινόμενα, κίνδυνος εμφάνισης περιστατικών τσουνάμι λόγω σημαντικής αύξησης της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας).
• Άνοδος της μέσης θερμοκρασίας κατά 1,5-3,5 βαθμούς Κελσίου, με περισσότερες μέρες με θερμοκρασίες πάνω από 37 και 40 βαθμούς τους καλοκαιρινούς μήνες.
• Άνοδος της μέσης θερμοκρασίας της θάλασσας (ήδη παρατηρείται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην Α. Μεσόγειο μέχρι και 3,5 βαθμούς Κελσίου).
• Άνοδος της στάθμης της θάλασσας και μόνιμη κάλυψη μεγάλης έκτασης των επίπεδων παράκτιων περιοχών. Σε όλη τη χώρα θα καλυφθούν μόνιμα πάνω από 800 τετραγωνικά χιλόμετρα παράκτιας ζώνης μέχρι το τέλος του αιώνα, σύμφωνα με έρευνες του ΕΜΠ. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αποτελεί σημαντική απιελή για τα παράκτια οικοσυστήματα και υποδομές (αποχέτευση, λιμάνια, αεροδρόμια, τουριστικές εγκαταστάσεις, έργα στην παράκτια ζώνη, οικισμοί), επιδείνωση φαινομένων διάβρωσης στην παράκτια ζώνη.
• Ένταση/επιδείνωση φαινομένων ερημοποίησης και διάβρωσης στην ξηρά.
• Απειλή βιοποικιλότητας και αλλαγές στους μεταναστευτικούς δρόμους των πουλιών. Μερικά είδη δεν θα μπορέσουν προσαρμοστούν (κυρίως είδη που έχουν ρίζες στην ξηρά ή στο βυθό) ενώ άλλα θα κινδυνεύσουν με εξαφάνιση. Ελάχιστα θα μπορέσουν να μετακινηθούν εκατοντάδες χιλιόμετρα πιο βόρεια. Στα νησιά όμως – που είναι οριοθετημένα οικοσυστήματα – η μετακίνηση των περισσότερων ειδών, εκτός των πουλιών,  είναι αδύνατη. Σύμφωνα με τον κλιματικό άτλαντα της ορνιθοπανίδας της Βασιλικής Εταιρείας για την Προστασία των Πτηνών της Μεγάλης Βρετανίας (RSPB), έως το τέλος του αιώνα κάθε ευρωπαϊκό είδος θα μετατοπιστεί περί τα 550 χλμ. βορειοανατολικά εξαιτίας της αλλαγής του κλίματος. Αυτό σημαίνει ότι αν για ένα είδος το κέντρο της εξάπλωσης του είναι σήμερα οι Κυκλάδες σε λίγες δεκαετίες το κέντρο αυτό θα μετατοπιστεί έξω από τα βόρεια σύνορα της χώρας μας.
• Αυξημένοι κίνδυνοι για την υγεία λόγω μετάδοσης ασθενειών που δεν υπήρχαν ή είχαν εξαφανιστεί στην δική μας κλιματική ζώνη (κίτρινος πυρετός, πυρετός του Δυτ. Νείλου, ελονοσία, μαλάρια κ.ά.), και αύξηση ασθενειών όπως οι καρδιοπάθειες, η θερμοπληξία, και τα αναπνευστικά λόγω της πίεσης που θα δέχεται ο ανθρώπινος οργανισμός (πχ λόγω των αυξημένων θερμοκρασιών).
• Αυξημένοι κίνυδνοι πυρκαγιάς και καταστροφής των δασών που έτσι κι αλλιώς μεγαλώνουν αργά στα νησιά (πχ δάσοι κέδρων)  ή είναι πολύ ευάλωτα (πευκοδάση).
• Εισβολή ειδών που επιβιώνουν σε άλλα οικοσυστήματα μέσω της μεταφοράς ειδών με τα νερά έρματος (balast water) των δεξαμενοπλοίων, του ανοίγματος της διώρυγας του Σουέζ (πχ κατηγορίες μεδουσών, φυκών, οστράκων, ψαριών κ.ά.) αλλά και των αεροπορικών πτήσεων (πχ. κουνούπια τίγρης). Μερικά είδη από αυτά θα προσαρμοστούν, ορισμένα όμως μπορεί να αποτελέσουν απειλή για ευαίσθητα οικοσυστήματα και είδη της Αν. Μεσογείου.
• Μετακίνηση ανθρώπινων πληθυσμών – περιβαλλοντικών προσφύγων, γεγονός που επηρεάζει ήδη τις νησιωτικές κοινωνίες αλλάζοντας τις δομές τους, αλλά θα τις επηρεάσει περισσότερο όταν αυξηθεί η ζήτηση γης για δόμηση και εγκατάστασή τους.

Οι προτάσεις μας

Για να μετριάσουμε την έκταση της αλλαγής του κλίματος και να μπορέσουν οι επόμενες γενιές να πετύχουν ξανά τη σταθεροποίησή του πρέπει να γίνουν σημαντικές και συνειδητές αλλαγές στο σύνολο των δραστηριοτήτων μας, την ενέργεια, τις μεταφορές, τη δόμηση, τη βιομηχανία, τη γεωργία και σχεδόν οτιδήποτε άλλο. Σε ό,τι αφορά τα νησιά, η Περιφέρεια Ν.Αιγαίου οφείλει να διαμορφώσει μέσα από διάλογο και να εφαρμόσει μια “Στρατηγική για το Κλίμα”, δηλαδή την πολιτική για τη συμβολή της περιφέρειας στη μείωση των εκπομπών αερίων που ευθύνονται για την ανατροπή του κλίματος και της προσαρμογής της στις αναπόφευκτες πλέον αλλαγές στο κλίμα.

Επιμέρους σημεία αυτής της στρατηγικής θα είναι:

• Η εξοικονόμηση ενέργειας σε σπίτια, ξενοδοχεία, μαγαζιά και δημόσιες δραστηριότητες (πχ φωτισμός δημόσιων χώρων), μέσα από την ευαισθητοποίηση των πολιτών και την εφαρμογή τεχνικών χαμηλού όσο και υψηλότερου κόστους (πχ αλλαγή λαμπτήρων φωτισμού, βιοκλιματικός σχεδιασμός κτιρίων, καλύτερες μονώσεις και προσανατολισμός κτιρίων κ.ά.). Απαιτείται αξιοποίηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και ενσωμάτωση των εμπειριών της στο σχεδιασμό και την κατασκευή των κτιρίων και τη διαμόρφωση των δημόσιων χώρων και των οικισμών συνολικότερα στα νησιά.
• Η διαχείριση της ζήτησης της ενέργειας, δηλαδή η προσπάθεια να περιοριστεί η ανεξέλεγκτη αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας που παρατηρείται στα νησιά λόγω του τουρισμού, των αλλαγών στην κατασκευή κτιρίων αλλά και στον καθημερινό τρόπο ζωής. Η χώρα, αλλά και η περιφέρεια, δεσμεύεται από την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 20%, στόχος που σίγουρα απαιτεί διαχείριση της ζήτησης / κατανάλωσης ενέργειας.
• Σταδιακή απεξάρτηση από το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα γενικότερα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά, τις μεταφορές, τη θέρμανση και το δροσισμό των κτιρίων και ανάπτυξη πράσινων μορφών ενέργειας (αιολική, ηλιακή, κυματική, γεωθερμία χαμηλής ενθαλπίας, βιομάζα) κατάλληλα προσαρμοσμένων και ενταγμένων στα χαρακτηριστικά των νησιών.
• Το «πρασίνισμα» των μεταφορών (θαλάσσιες, αεροπορικές αλλά και οδικές στα νησιά), ταυτόχρονα με τη βελτίωση της σύνδεσης των νησιών μεταξύ τους και με τα σημαντικά λιμάνια της χώρας. Απαιτείται άμεσα βελτίωση των καυσίμων, βελτίωση των μηχανών των πλοίων, στροφή σε περιβαλλοντικά ασφαλή βιοκαύσιμα και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ανάπτυξη “οικολογικών πλοίων” (ήδη υπάρχουν ερευνητικά προγράμματα και στη χώρα μας που δεν βρίσκουν όμως πολιτική στήριξη).
• Ενσωμάτωση στην πολιτική υγείας της αντίληψης ότι οι έντονες θερμοκρασιακές αλλαγές και οι παρατεταμένοι καύσωνες που θα πλήττουν τα νησιά θα θέτουν σε μεγάλη δοκιμασία την υγεία των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (ηλικιωμένοι, άρρωστοι, μικρά παιδιά). Θα απαιτηθούν, λοιπόν, περισσότερες και πιο αποτελεσματικές υποδομές και δράσεις στον τομέα της υγείας, όπως ενημέρωση του πληθυσμού, κατάλληλη στήριξη των νησιωτικών κοινωνιών σε περιόδους κρίσης, ιατρική περίθαλψη με μεγαλύτερη συχνότητα, αντιμετώπιση νέων μορφών ασθένειας που δεν εμφανίζονταν στη δική μας κλιματική ζώνη.
• Η πολιτική για το νερό πρέπει να διαμορφωθεί συνεκτιμώντας όλες τις νέες συνθήκες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και την ανάγκη για δικαιοσύνη στη χρήση του.
• Η γεωργική πολιτική πρέπει να στραφεί σε πράσινες κατευθύνσεις, όπως αυτές που προτείνουμε στο συγκεκριμένο κεφάλαιο, ώστε να βασιστεί σε είδη ανθεκτικά στις νησιωτικές κλιματικές συνθήκες.