Türkmenler kimlerdir?

Oğuzlar

Göktürk İmparatorluğunun yıkılmasından sonra Oğuz kabileleri 7. yüzyılda Altay Dağları’ndan batıya hareket ettiler Sibirya stepleri üzerinden kitleler halinde Maveraünnehre gelen Oğuz aşiretleri burada yaşayan Peçenekleri yaklaşık 100 yıl süren savaşlardan sonra Batı’ya göç etmek zorunda bıraktılar. Kuzeyde İdil Irmağı Oğuzları Bulgarlar ve Hazarlardan ayırıyordu. Bu süreçte Oğuzların bir kısmının Seyhun etrafına kentler kurup buralarda yerleştikleri ve kendi aralarında konfederasyon oluşturdukları biliniyor. Oğuz Yabgu devleti denilen bu birliğin başında Kaan, Hakan anlamına gelen Yabgu unvanlı bir lider bulunuyordu. En Kuzeydeki Yengi/Yengikent (Yeni/Yenikent) Yabgu’nun başkenti konumundaydı. İlerde Büyük Selçuklu Devletinin kurucusu olacak olan, Yagbunun Subaşısı Selçuk beyin hakim olduğu Cend ve Otrar ise Oğuzların diğer önemli kentleriydi.

Resmi tarih Arapların  Türkleri kılıç zoruyla Müslüman yaptığını sakladığı için Türk boylarının  İslamiyeti seçme tarihleri kesin bilinmemekle birlikte daha sonraki dönemlerde Oğuz boylarının 10. yüzyılın başlarında  İslamiyete geçmeye başladıkları tahmin edilmektedir. Bu süreçte Oğuz Türklerinin Kınık boyundan olan Selçuk bey, Cend şehrinde, toplantı meclisi kurarak hem İslamiyete geçme hem de Yengi’deki Oğuz Yabgusuna vergi vermeme kararlarını aldı. Oğuz Yabgu Devleti’nin tarihi hakkında yeterli bilgiler olmadığından  Selçuk beyin Oğuz Yabgusu ile bundan sonraki mücadelesinin detayları bilinmiyor. Bilinen şu ki  Selçuk bey ve boyu Kınık Oğuzları kendilerinden önce İslamiyeti seçen diğer Oğuz uruğlar1yla (Urug: Orhun kitabelerinde geçen aileler birliği, sülalelerin teşkil ettiği topluluklar) Güney ve Batıya, Horasan ve Hazar taraflarına yöneldiler.

Türkmen kimliğinin ortaya çıkışı

Araplar, Oğuzların Müslümanlığı kabul eden bu grubuna, Müslüman olmayanlardan ayırmak için “Türkmen” dediler.  Kimilerine göre bunun aslı “Terk-i iman” dır. Yani Türklerin Tengri dininden kopup İslamiyete geçerek eski şaman imanını/inancını terketmiş olarak nitelendirilmesidir. İranlılar ise, Müslüman Oğuzları Tengriciliğe bağlı olanlardan ayırmak için “Türkî-i iman” (inanmış Türk) demişler.

Türklere göre Türkmen

Türklerden ilk defa Türkmen kelimesini kullanan ise Kaşgarlı Mahmut. Türkmenin kelime anlamı “Türk adam” yani Türk insanı. Ayrıca “Men Türkem/Ben Türküm” anlamına da geliyor.

Tarih ve dil konularında önemli çalışmalar yapmış yazar Amasyalı Hüseyin Hüsameddin’e göre Türkmen’in anlamı  “Büyük Türk”.

Türkçe’de  “men-man” soneki kuvvetlendirme/abartma için kullanılır, bu açıdan bakıldığında Türkmen “Türkler’in de Türk’ü“, “Soyca Türk” ya da “Soyu Türk” ve “Öz be öz Türk” anlamlarına da gelir.

Ancak Müslüman Oğuzların Güney ve Batıya göç edenleri  kendilerine yakıştırılan Türkmen adını benimsemediler ve kendilerine Selçuklular dediler. Bu nedenle Türkmen kimliği Müslüman Oğuz boylarından sadece Hazar’ın ötesinde kalmış olanların üzerine kaldı. Aynı şekilde Selçuklularla birlikte ve takiben Anadolu’ya göç ederek Söğüt ve Domaniç taraflarına yerleşen Oğuzların Kayı boyu Devlet haline geldikten sonra ilk padişahları Osman Bey’e atfen Osmanlı adını aldı. Zamanla Anadolu’da “Oğuz” unutuldu yerini Selçuklu, Osmanlı, Karamanoğlu, Akkoyunlu gibi kurucu beylerin adları aldı.

Son büyük Türkmen göçü

Diğer taraftan adları Türkmen olarak kabul edilen Hazar ötesi Oğuz Türklerinin göçleri sona ermemişti.  Bir kısmı 1200 den itibaren Moğol istilası yüzünden Oğuzların yolunu takip ederek Irak, Suriye ve Anadolu’ya yerleştiler.

Anadolu ve Mezopotamya coğrafyasında bu son Oğuz göçüyle gelenlerle Türkmen kimliği tekrar ortaya çıktı. Aslında önce gelenler de sonra gelenler de hepsi Oğuz Türkleridir. Aralarındaki fark İslam dünyası kaynaklı kimliklendirmeden ve yerleşik düzene geçince aldıkları adlardan ileri gelmektedir.

Eskiler ve yenilerin ilişkileri sancılı oldu. Yeni gelenlerin yani Türkmenlerin hayvancılıkla uğraşmaları, hayvanları için otlak ararken yerli ahalinin ekili arazilerine zarar vermeleri, kendi aralarındaki mera anlaşmazlıkları, geçimlerini sağlamak için şehirlere yaptıkları yağma akınları Anadolu’daki yerleşik toplumsal düzeni tehdit etti. Bu grupların, merkez tarafından, devletin yerleştirdikleri yerlerde kalmamaları, devlete vergi ve asker vermemeleri, devletin istediği hizmetleri ağırdan almaları ya da hiç yapmamaları yerleşiklerin hayat tarzları arasındaki farklar da sorun oldu. Şehirliler konar-göçer Türkmenleri aşağılıyorlar, hatta hasımları olarak görüyorlardı. Dönemin müellifleri konar-göçerler için ‘etrak-ı bi idrak’ (akılsız Türkler), ‘etrak-ı mütegallibe’ (zorba Türkler), ‘etrak-ı na pak’ (pis Türkler), ‘etrak-ı havaric’ (dinsiz Türkler) gibi terimler kullanıyordu. Bu ayrımcılık 1220 yılından itibaren sosyal karışıklığa ve 1235 – 1240 arasında patlak veren Baba İshak isyanına sebep oldu. Bu yüzden Türk kimliği Anadolu’da Atatürk’e kadar itibarsızlaştı.

Türkmen adı bugün dar manada Türkmenistan Cumhuriyeti’nde yaşayan Türkmenler ile Irak, İran, Suriye ve Anadolu’daki Türkmen boylarına mensup olanlar için kullanılmaktadır.

Hazar Batısı Türkmenleri

Oğuz kökenli Müslüman Türkmen kimliklilerin Hazar’ın Batısında toplu halde yaşadıkları yerler günümüzde Irak, Suriye, Türkiye, Kuzey ve Güney Azerbaycan, Kıbrıs ve Balkanlar.

Günümüzde Anadolu‘da ve Toroslar‘da Türkmen köyleri kalmıştır. Toros Türkmenlerine Yörük de deniliyor. Yürümek kelimesinden türetilen Yörükler kısa mesafeli yaylak-kışlak konar göçer olduklarından ayrı adlandırılmışlardır. Anadolu Alevileri de Türkmen kimlikli/kökenli. Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde Moldovya‘ya, Balkanlar‘a ve Kıbrıs’a Anadolu’dan getirilerek yerleştirilen ya da göç edenler de Türkmenlerdi.

Batı Türklerinden Gagauzlar,  Oğuz kökenli olmalarına rağmen Hıristiyan oldukları,  İdil-Ural ve Kırım Türklerinden Karaylar, Tatarlar, Çuvaşlar, Kuzey Kafkasya’da Nogay, Karaçay-Malkar, Kumuk, Ahıska Türkleri de Kıpçak kökenli olduklarından Türkmen grubuna girmezler.

Hazar ötesi Türkmenleri

Moğol istilas1nda Türkmen uruğların bir kısm1 Maveraün­nehir, Horasan, İran ve Mangişlak civarında kalm1ştır.  “Hazar ötesi Türkmenleri” denilen bu boylar günümüzde  Türkmenistan, Afganistan ve Stavropol’da yaşamaktalar. Stavropol Kuzey Kafkasya’da Karaçay-Kabardin/Balkar-Osetya-Çeçenistan bölgelerinin kuzeyinde.

Mangişlak (Man kışlak) günümüz Kazakistan’ının güneybatısında Hazar kıyısındaki Aktau bölgesi. Kafkasya’da yaşayan Stavropol Türkmenlerinin ataları batıya göç etmeyip Mankışlak’ta kalan, 16. yüzyılda Kalmukların baskısıyla Kafkasya’nın kuzeyine göç eden Oğuzlardan Çovuldur (Çovdur), İğdir ve Sövüldür boylarıdır.

Oğuz Türkçe grubu

Oğuz kökenlilerin, Türkmenlerin böyle ayrı ayrı topraklarda yaşamaları kültürlerinde ve dil­lerinde zamanla farklılaşmalar meydana getirmiştir. Ancak lehçe ve ağız farkları da olsa hepsinin dilinin ortak kökeni Oğuz Türkçesidir.

Türklük

Bahsi geçen kimliklerin hepsinin “Türk” ortak adı ise Türk dünyasında pek akla gelmedi ta ki Atatürk’e kadar. Halbuki yabancılar hepsini Türk olarak adlandırıyordu. Atatürk bu çifte standarda son verdi.

Bülent Pakman. Ekim 2014. Yeniden düzenleme Ocak 2016. İzin alınmadan ve aktif link verilmeden alıntılanamaz.

Oğuzeli ve Oğuzlar ile ilgili yazımızı OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYIN

Türk göçleri ile ilgili yazımızı OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYIN

Bülent Pakman kimdir    https://bpakman.wordpress.com/pakman/